Bir şәbangәh ki, çiraği-xirәdi-әbdi-fәqir

Qəsidə Müəllif: Yusif Nabi

Bir şәbangәh ki, çiraği-xirәdi-әbdi-fәqir
Eylәmişdi hәrәmi-qәsri-dimağım tәnvir,
Nagәhan mükmәni-qeybin açılıb pәrdәlәri
Oldu yer sәf sipәharayişi-meydani-zәmir.
Birinin nami qәlәm, biri vәrәq, biri dәvat,
Biri mәni, biri mәzmun, biri hüsni-tәbir.
Dedilәr birdәn:--Әya, piri-rәhi-nәzmi-süxәn,
Ey köhәn cövhәri, sövqi-bәyanü tәhrir,
Nә әcәb xeyli zamandır ki, tәmәvvücdә deyil,
Bәhri-zәxxari-xәyal, әbri-köhәrpaşi-zәmir.
Sana noldu, nә turursan, nә günә saklarsan,
Ta bekey nәsri-cәvahirdә bu dәklü tәxir?
Әlli yıldır ki, müsәllәm sana sәccadeyi-nәzm,
Şimdi sәnsәn şüәra zümrәsinә şeyxi-kәbir.
O zamanlar sana tәslim idi meydani-süxәn--
Ki, sәnin sözlәrinә Naili olmuşdu әsir.
Meyvәsi az isә dә, lәzzәti әfzuntәr olur
O dirәxtin ki, xiyabani-süxәndә ola pir.
Dedim:--Ey lövhәnәvisani-dәbistani-hünәr,
Ey mәbaniyyi-mәaniyә müdara tәmir,
Hәp bilürsiz ki, qәdi-rastimi xamә kibi,
Etdi әngüşt kibi xәmzәdә bari-tәhrir.
Qalmadı tabü tәvan teyyi-rәhi-әfkarә,
Oldu әndişә dә tәrkibi-vücudum kibi pir.
Leyk var cibi-zәmirimdә nәhüftә çoxdan
Bir göhәr әqdi ki, olmaz ana alәmdә nәzir.
Saklaram namına bir padşәhi-dövranın--
Ki, edәm müjdә bәşarәt kim edәrsә tәbşir.
Gәlsin ol padşәhin әsri-şәrifindә görәk
Bülbüli-köhnә necә eylәr imiş bәsti-sәfir,
Dedilәr:--Müjdәlәr olsun, sana, ey rastnәzәr--
Ki, sәni istәdiyin әsrә yetirdi tәqdir.
Lillәhilhәmd ki, bir vifqi-murad etdi cülus
İntizar eylәdiyin padşәhi-alәmgir.
Oldu tәyidi-ilahidә misali-xurşid.
Zati-valatәri arayişi-balayi-sәrir.
Zilli-mәmdudi-xuda hәzrәti-Xan Әhmәd kim,
Sayeyi-sәrvi-әlәm, dövlәtidir mehri-münir.
Hәqqin olub dәrindә nәsimi-inayәti,
Gülşәnsәrayi-Rumә düşürdükdә qismәti.
Yәni olub diyari-Hәlәbdәn keşidәpa,
Tәhrik edincә Rumә rikabi-әzimәti.
Nagah vәhmü vәsvәsәfәrmayi-kәcnәzәr
Urdu inan әzmimә dәsti-cәsarәti.
Bәsti-müqәddimati-sualә edib şüru,
Zәmm etdi xeyrxahlıq üzәrә sәdaqәti.
Әbvabi-etirazә küşayiş verib tәmam,
Etdi әdlә ilә mökәdi-ibarәti.
Dedi ki, ey fisürdә xirәd, piri-natәvan,
Hәftad sinndә bu sәfәrin nәy ki, hikmәti?
Bu sinnü saldә qәrәzin izzü cah isә,
Yox izzü cahә cismi-nizarın lәyaqәti.
Var isә arizuyi-münasib zәmirdә,
Anın da tazәlikdәdir ayinü şövkәti.
Әsbabi-ehtişamә әgәr var isә hәvәs,
Piranın ana daxi yakışmaz qiyafәti.
Sövdayi-kәsbi-malla mәali isә dilin,
Anın da pirlikdә nәdir qәdrü qiymәti?
Gahi ocaq başında, gәhi baği-zardә
Eylәrkәn әhli-danişü elm ilә söhbәti,
Kәtm etmә, doğru söylә nәdir mәqsәdü murad,
Böylә dәyişmәdәn süfreyi-zövq üzlәti.
Divan büsatı ilә әgәr әsb isә murad,
Bazulәrindә zәbtinә yox istitaәti.
Halın sәnin bu günә ikәn, ey fisürdәhuş,
Bilmәm bu rahә sәn nәdәn etdin әzimәti?
Gördüm mәqalı gәrçi deyil vәchdәn tәhi,
Әmma әsabәt üzrә deyil hiç hәqiqәti.
Dedim әgәrçi cümlәsi vardır bu sözlәrin
Bәn daxi anlamaz deyilәm rәncü rahәti.
Mәchuldur tәbiәt kәc beyninә sәnin,
Tәdbirә qalib olduğu hәqqin iradәti.
Mәlumdur bu hәr kәsә, vazeh tәriqdir,
Likәi nәhüftә var dәxi çox sirrü hikmәti.
Görmәzmisәn bu mәtbәxi-süni-hәkimdә
Cәzb etdiyin keşan-keşan insani qismәti?
Әz cümlә ol sәnin dedigin rahәtü fәrar
Mәtlubi-cismdir, yox anın canә nisbәti.
Asudәlikdә gәrçi könül müstәrih olur,
Hәp hisseyi-bәdәndir anın hәddü qayәti.
Bir istirahәtin ki, ola mәrcәi bәdәn,
Yoxdur o rahәtin dil ilә canә nisbәti.
Sәmü bәsәr vәzifәsin alamaz kәnardә,
İkisi dә qidadә çәkәrlәr zәrurәti.
Sәmin qidasi mәniyi-pakizә nitqdir,
Çeşmin qidasi hüsndür anınla hekayәti.
Bir istirahәtin ki, ola mәrcәi bәdәn,
Yoxdur o rahәtin dil ilә canә nisbәti.
Minayi-çeşmi qәrqeyi-nuri-sürur edәr,
Xubani-şәhryanın o hüsnü lәtafәti.
Hüsni-әda, hüsni-vәfa, hüsni-hәr ümur
Ol şәhri-bibәdәldә bulur hüsni-qayәti.
Ol dilgüşa mәallar, ol xürdә nüktәlәr
Mümkündür bola Әrәbistanda surәti?
Ol canfәza süxәnlәrin, ol şux әdalәrin
Әkamlәr lisanına olsunmu nisbәti?
Olsunmu hiç kәlami-zәrifanәyә bәdәl
Әsbәr şәvi tәala tәnәqşö ibarәti?
"Bәdi", "lәkә" xitablarından gәlirmi heç
Lәfzi--"a canım", "ay әfәndim hәlavәti?
Naziklik ilә dәvәt edib pişgahına,
Etdi müqabilindә qüudә işarәti.
Zәrrinsitanә dövlәtilә eylәyib nәzәr,
Nәrgislәr oldu naili-çeşmi-inayәti.
Dәsti-mübarәkilә edib çidә xakdәn,
Etdi sәri-hәqirimә vәzi-әlamәti.
Yәni duayi-cahıma vәqf eylәdim sәni,
Var eylә ta zәmani gәlincә bu xidmәti.
Allaha şükr can bәdәnә etmәdin vida
Göstәrdi hәqq bana bu zaman sәadәti.
Dәrgahi-dövlәtinә olunmazmı ruymal
Ol davәrin ki, sibqәt edә bu kәramәti.
Nabi, sәnin kiçiçik ruhun nur dәryasına gәldiyindәn
Bәdən darısqallığından nicat tapdı, şadlıq dәryasına gәldi.
Gözә görünәn vә görünmәyәn mәnaların tarixşünasları
Dedilәr: tarixin ardınça "Nabi behüzur amәd" (Nabi hüzura gәldi).
Hәr zaman istәrәm, ey cani-pәdәr,
Ola avizeyi-guşun bu göhәr,
Bunu nazik tutasan canından,
Bir dәm ayırmayasan yanından.
Ta bemәhşәr ola feyzi cari,
Hәm sәnә, hәm ola qeyrә sari.
Ey nihali-çәmәnarayi-әdәb,
Nurbәxşayi-dilü dideyi-әb,
Sәy qıl elmi-şәrifә şәbü ruz,
Qalma heyvansifәt, ol elmamuz.
Elmә sәy eylәmәmәkdәn hәzәr et,
Elmü sәy ikisi birdir, nәzәr et.
Müddәaya bu süxәn şahiddir,
Elmü sәyin әdәdi vahiddir.
Bulamaz elm bilasәy vücud,
Biri getsә, biri olur nabud,
Sifәti-hәzrәti-Mövladır elm,
Cümlә övsafdәn әladır elm.
Mәtlәbi-elmә çalış ol әlәm,
Fәrzdir dedi rәsuli-әkrәm,
Dәxi әmr eylәdi ol sahibi-elm:
Mәhddәn lәhdә dәk ol talibi-elm.
Elm üçün oldu şәhi-xitteyi-nur,
Rәbb zәdni tәlәbilә mәmur.
Bula gör öylә Mәdinәyә vüsul--
Ki, qapusi ola damadi-rәsul.
Elmdir maşteyi-ruyi-vühud,
Elmdir vasiteyi-budü nәbud.
Elmdir maideyi-rәbbani,
Elmdir muhibeyi-yәzdani.
Elmdir rabiteyi-izzü әla,
Elmdir baisi-tәmkinü sәfa.
Elmdir zabiteyi-cahü cәlal,
Elmdir rabiteyi-bәrrü nәval,
Elm bir lücceyi-bisahildir,
Anda alәm keçinәn cahildir.
Cәhlә hәq mövt dedi, elmә hәyat,
Olma hәmhali-güruhi-әmvat.
Olma mәhrumi-hәyati-әbәdi,
Elmlә fәrq edә gör nikü bәdi.
Elmin әnvai ilә ol hali,
Bәlkә lazım gәlә istemali.
Bilmәk, әlbәttә, deyilmi әhsәn,
Sorsalar bәn anı bilmәm demәdәn.
Hәzrәtin nasә budur tәlqini:
"Utlubul-elmi vәlo bis-Sini".
Etmә ar, öyrәn oxu әhlindәn,
Hәr şeyin elmi gözәl cәhlindәn.
Cühәla alimә nisbәt xәrdir,
Bәlkә xәrdәn dә belә әbtәrdir.
Qandadır bixәbәrü qanda xәbir.
Mütәsavi deyil әmiyyü bәsir.
Nә qәdәr bulsa da izzәt, şövkәt,
Cah ilә cahilә gәlmәz rifәt.
Cәhldir maideyi-şәrmü xiclәt,
Cәhldir muresi-zillü nikbәt.
Cәhldir adәmә zindani-bәla,--
Ki, düşәnlәr görәmәz ruyi-rәha.
Cәhldir mәhz әdәm, elm vücud,
Heç bәrabәrmi olur bud, nәbud?
Şәrәfi-elmә nәhayәt yoxdur,
Sifәti-bariyә qayәt yoxdur.
Ey sәramәd göhәri-bәhri-hәyat,
Nüsxeyi-müntәxәbi-hüsni-sifat,
Mәskәnәt xislәtin eylә әdad,
Ol mülayimdilu dәrvişnihad!
Ol qәnitәbü tәvazöpişә,
Sal gülüstani-fәlahә rişә.
Sana helmü әdәbü hüsni-süluk
Edәr әhrari zәruri mәmluk.
Hüsni-әxlaq deyil әrzani,
Çini-әbru girehi-pişani.
Xәndәruluq әsәri-rәhmәtdir,
Turşuluq sәbәbi-nifrәtdir.
Xuyi-bәd, adәti-bәd, mәşrәbi-bәd,
Edәr әrbabını mәrdudi-әbәd.
Qürrә olmaq sifәti-şeytandır,
Randeyi-bargәhi-rәhmandır.
Sәndә zahir olıcaq kibrü qürur
Qism edәr zöhrini allahi-qәyur.
Tutalım çәrxә irişmiş cahın,
Yenә әdna qulusan allahın.
Nә qәdәr cahın olursa ali,
Damәnin busәdәn olsun xali.
Sana lazım yerә yüzün sürtmәk,
Qula düşmәz әl-ayaq öpdürmәk.
Әnbiya mәslәkini eylә qәbul,
Oldu mәmur müdaraya rәsul.
Bimüdara olamazsan rahәt,
Fәxri-alәm dedi rәsi-hikmәt.
Kәşfi-raz eylәmә biganәlәrә,
Vermә yol mәclisә divanәlәrә.
Hәr kәsi mәhrәmi-әsrar etmә,
Sirrini zivәri-bazar etmә.
Hәr kәsin qövlünü sadiq sanma.
Cümlәyi leyk münafiq sanma.
Olma mәclisdә nә bir gunә xәmuş,
Vәqtlә gah zәban ol, gәh guş.
Süxәni ibrәti-dürrü göhәr et.
Mümkün olduğu qәdәr müxtәsәr et.
Sözdә olsun sәnә dәsturi-әmәl
Mәniyi-nükteyi-ma qәllә vә dәl
Olur insanda zәban bir, iki guş,
Sәn dәxi söylә bir, ol iki xәmuş.
Et kәlamın nә qәsirü nә tәvil,
Gözlә vәqtin, nә xәfif ol, nә sәqil.
Ey sәfayabi-kәlami-mövzun,
Aşinayi-süxәni-gunagun,
Tәbin eylәrsә әgәr şerә hәvәs,
Sәnә mәnasını fәhm etmәk bәs.
Söxәnani-şüәrayi-әslaf
Qәlbi ayinәviş eylәr sәfaf.