Koroğlu dastanı/Ağcaquzu

Koroğlu dastanı. Ağcaquzu
Müəllif: Koroğlu

Bəli, qulluğunuza hardan xəbər verim, keçmiş əyyamnan, sabiqəl dövrannan-ustatdar dovrünnən.
Koroğlunun çox cavan vaxtıydı. O ki, Hasan paşa atasının gözdərini oydurdu, sonra başlarına nələr gəldi, o hamıya bəllidi...
Deyəllər Qoşabulağın üstündə Həzrət Əli bir nurəni qoca sifətində gəlib, sağ əlini qoç Koroğlunun kürəyinə vurdu, ona igidlik badəsi içirtdi.
Dedi:
– Koroğlu, mənim sözümə inan, sən Koroğlusan, heç vaxt, heçkimə məğlub olmuyajaqsan!.
Bu sözü deyif də qeyb oldu.
Koroğlu özdüyündə inanar-inanmaz özündə bir gözəllik, bir qüvvə
hiss eləməyə başladı. Anjax atasının qisasını bu qaniçən xotkarlardan,
paşalardan almax niyyəti heç başınnan çıxmerdı. Əmbə bu qisası ala
bilmerdi, güjü çatmerdi, tək iydi. Koroğlu həmeşə atı sürərdi İstanbulun
kanarına, şəhərə tamaşa eliyərdi, hayıfsınıf geri dönərdi.
Günnərin bir günü Koroğlu belə fikrə gəldi ki, gedem bir az
dolanem, iyiddiyin səmtini, sorağını öyrənem, pəhlivannığı, vuruftutmağı,
qoçaxlığı mənimsəyim, sonra dönüf gənə geri gəlləm.
Bu fikirnən Koroğlu Düratı da yedəyinə alıf, atasının kasıf bir dostu
varıydı, birbaş olara gəldi. Düratı həmən qoja kişiyə amanat eliyif yola
düşdü.
Koroğlu Qıratı sürha-sür gəlif, birbaş Təkə-Türkmana çıxdı. Gördü
kü, bir meydandı sulanıf, iki cavan oğlan bir tərəfdə, bir qarımış pəhlivan
bir tərəfdə cəng eliyirlər. Anjax bu ölüm-dirim cəngi döy, yıxımqaldırım
cəngidi. Bu qarımış pəhlivan bu cavan pəhlivanın birinnən
tutaşeir, nə qəddər eliyir, cavan pəhlivanın arxasını yerə gətirə bilmer.
Bu birinnən qurtaranda o birinə, o birinnən qurtaranda bu birinə...
Koroğlu bu cavan pəhlivannara o qədərə meyl elədi ki, dedi: “İlahi,
doğrudan da sən buları iyit yaradıfsan”.
Bu cavan pəhlivannarnan yaxınnıx eliyif, bunnardan hal-əhval
eliyəndə bildi kin, bunnar Təkə-Türkmanın xanı Süleyman xanın
oğlannarıdı. Koroğlu Süleyman xanın oğlannarınnan dostux işdətdi.
Oğlannarın səvəvinə xannığa əyaq aşdı.
Koroğlu bir gün xannıxda Süleyman xanın qızı Bilqeysi gördü.
Bilqeyisə çox meyil saldı, doğrusu, Bilqeysi sevdi. Fikirləşdi: “İlahi,
mən nə təhəri eliyim bu Bilqeysi ələ keçirem”.
Aradan qarılarnan, qızdarnan söhbət eleyif Bilqeys xanımın konlunu
aldı. Bilqeys xanımın konlunu alanan sora Süleyman xana elçi
göndərdi. Süleyman xan qəti cavaf verdi ki, bu, heç düzələn iş döylü.
Dedi:
– Siz nə bilersiniz o haranın yol azanıdı, əsli bilinmer, nəsli bilinmer,
dərənin avarasına mən qız vermərəm.
Koroğlu xeyli fikirrəşənnən sonra özü bir yol tapıf, Bilqeys xanımnan
görüşdü. Dərddəşdilər, danışdılar, sözü bir yerə qoyuf qaçmax
qərarına gəldilər. Bir müddət gözdədilər, aranı xəlvət eliyif vədələşdilər.
Gejənin bir aləmi Koroğlu Bilqeys xanımı Qıratın tərkinə alıf,
Təkə-Türkmanı tərk elədi. Gəlha-gəl, günə bir mənzil, teyyimənazil,
gəlif Qoşabulağın üstünə atasının qəbri önündə atı saxladı.
Bir qədər atasının qəvrini ziyarat elədi. Qəvri ziyarat eliyənnən sora,
gənə də Bilqeys xanımı tərkinə alıf İstanbula endi.
İstanbulun ətrafında yazda, yayda camahat binələrə çıxerdı. Bu binələrin
birində gizdin bir yerdə bir mağara varıydı. Həmən bu mağarada
Koroğlu başdadı məskən salmağa. Aylar, günnər dolaşdı, Koroğlunun
qadını Bilqeys hamilə oldu.
Bu tək mağarada Bilqeys ilk günnər çox darıxerdı. Nolajax, xan
sarayında, süd gölündə çimən, qu tükünnən balış qoyan, atlas yorğandöşəkdə
naz-qəmzəynən firavan gün görmüş bir qızı birdən-birə
mağarıya öyrətmək olardımı? Əmbə Koroğluya olan məhəbbəti Bilqeysi
bir qədər təskin eləsə də, gənə darıxerdi. Koroğlu baxıf gördü ki,
doğrudan da bu qızı burda, bu qayalar arasında belə tək qoymax olmaz,
başına hava gələr. Oydu ku, binələrin birində bir nuranı qarı nənə
varıydı, adına Əsmər qarı deyərdilər. Koroğlu başına gələni Əsmər
qarıya danışdı. Əsmər qarı həmən günnən Koroğluyu da, Bilqeysi də
oğulluğa, qızdığa götürdü. Tez-tez Bilqeysə baş çəkməyə gəldi.
Koroğlu axçadan, paradan qarıya vererdi ki, süddən, qatıxdan, yağdanqaymaxdan
alıf gətirsin, qoymasın Bilqeys korrux çəkməyə. Beləjə
günnər bir-birini əvəz eliyirdi... Bir gün Bilqeys yükünü yerə qoydu,
bir gözəl oğlan doğdu.
Atalar çox yaxşı deyif “çuğul nə ölüf, nə də öləjək, biri öldümü, beşi
onun yerinə pitəjək”. Həyat belədi, gedişat belədi. Bu gün namərdin
beşini öldürsən, savax anası o beşin əvəzinə on beşini gənə doğajax.
Koroğluynan Bilqeysin mağarada belə gizli daldalanmaxlarını, bir
çuğul aparıf İstanbulda Hasan paşaya xavar verdi.
Dedi:
– Öyün yıxılsın, Hasan paşa, bə sən nə təhəri Hasan paşasankı,
Koroğlu sənin torpağında at çaper, sənin binələrində gizdəner?
Hasan paşıya qavaxlar da bu həndəvərdə Koroğlunun at çafdığını
demişdilər. Bir neçə dəfə atdı dəstələr göndərmişdi ki, Koroğluyu
tutudursun, əmbə bir murad hasıl eliyə bilməmişdi. Koroğlunun üstünə
gələnnərin kiminin başı, kiminin qolu, kiminin qılçası kəsildi, qalannar
öldü, qaçannar can qurtardı. Bata bilmədilər qoç Koroğluya. Cəfər
paşaynan Hasan paşa belə qarala gəldilər ki, Koroğluyu aradan götürməkdən
ötrü böyük bir qoşun çəksinnər.
Koroğlunun üstünə böyük bir qoşun çəkdilər. Koroğlu nə qədər
vuruşdu, neçə başdar kəsdi, neçə anaları ağlar qoydu, olmadı. Gördü ki,
əl çəkmellər, yerdə qalannara yazığı gəldi, özü qaçıf bir yerdə daldalandı.
Döyüş dayandı, Koroğlunun yerini bilən olmadı. Qoşun başçıları
ölənnəri, yaralananları da götürüf geri çəkildilər.
Günnərin bir günü Hasan paşa tezdən nizami qoşun çəkif Koroğlunun
üstünə gəlmişdi. Bilqeys gəldi dedi:
– Ya Koroğlu, axı belə olmaz, qoşun dörd yanımızı kəsif.
Koroğlu dedi:
– Bilqeys xanım, sən heç niyaran qalma, mən ağamın əlinnən cam
dolu badə içmişəm, mana heç şey olası döylü. Əvvəlcən sinəmə bir
neçə kəlmə söz gəlif, onu deyim, sonra düşmənə güjümü göstərərəm.
Koroğlu bunu deyif, bir “Keşişoğlu” qaydasınnan görək nə dedi, sizdərə can sağlığı.

Xotkar üstümüzə cari buyurdu,
Döyüşərəm, dönmərəm, edərəm cəngi.
Ac qarınqay kimi doyursa məni
Mən qəbul etmərəm bu namı-nəngi.

Hasan paşa o tərəfdən nərə çəkif dedi:
– Ayə, yetimin biri, sənin atayın başına gətirdiyimi sənin başına gətirəjəm, sən mənim bu qoşunumu az şil-küt elə.
Aldı Koroğlu:

Əlli nədi, altmış nədi, yüz nədi,
Mən bilmənəm hərzə-hərzə söz nədi,
Qabağımda dərə, təpə, düz nədi,
Mənəm əsil kirvələrin pələngi.

Hasan paşa dedi: – “Aya, a Koroğlu, a korun oğlu, sən korun oğlusan, sən nəyə arxalanersan, kimə güvənersən ki?! Mənim qoşunumu niyə belə qırersan?
Koroğlu dedi:
– Qulaq as, gör kimə arxalaneram.
Koroğlu:

Koroğlu der, xub yetişdim mən cana,
Mən sərimi top eylərəm çovqana,
Varıban gedərəm Təkə-Türkmana,
Ollam Əli qullarının yekrəngi –

– deyif, əlini uzatdı qılıncın dəstəyinə, bir dəli nərə çəkdi, yer-göy
titrədi, qoşunu pencər kimi biçməyə başladı. Koroğlu gördü ki, bir
yannan qırdıxcan qoşun bir yannan daha da arter, fikirrəşdi ki, burdan
qaçıf başını qurtarmax lazımdı. Qoşunun seyrək yerinnən bir səmt
tapıf, sağa-sola qılınc çala-çala mağaranın ağzına gəlif, Bilqeys
xanımı harayladı. Bilqeys xanım eşiyə çıxdı. Koroğlu onun qolunnan
tutuf, alıcı quş kimi atın tərkinə qoymağınnan tərpənməyi bir oldu.
Qoşun Koroğlunun dalınnan əl çəkmerdi. Ona qılınc, əmud çatan döyüldü, yolama çatan döyüldü. Geri yannan başladılar Koroğluyu oxa tutmağa. Oxun biri bir namərdin əlinnən şığıyıf Bilqeys xanımın kürəyinin ortasınnan sancıldı. Bilqeys xanım “of-of” deyif çığıranatana, Qırat üz qoydu Çənlibelin başına tərəf. Gəldilər çatdılar Qoşabulağın üstünə. Alı kişinin qavrının yanında Koroğlu atdan endi, Bilqeys xanımı ehtiyatnan atdan endirdi. Gördü, qız can verer. Koroğlu baxdı gördü qızdan o qədər qan axıf ki, dodaxları çart-çart oluf. Oydu ku, Qoşabulağın suyunnan bir oyuc Bilqeys xanıma içirtdi. Bilqeys yumulmuş gözdərini axırıncı dəfə açdı. Sevgili Koroğlusuna axırıncı dəfə həsrətnən baxıf:
– Oğlumuz amanatı – deyif, gözdərini təzdən yumdu.
Koroğlu Bilqeys xanımı atasının yanında dəfn elədi, ağladı, sızdadı,
üz qoydu mağaraya tərəf. Gəldi mağaraya çatdı, hər yeri ələk-vələk
elədi, uşağı tapa bilmədi, döndü bir də baxdı, heç bir şey hasil olmadı.
Koroğlu hirsinnən heç Əsmər qarıya da baş çəkmədi. Fikirrəşdi ki,
gedif qoja qarının dərdini daha da artırmıyım. Oydu ki, üz qoydu korpeşiman
Çənlibelə tərəf. Qoşabulağa çatdı, gəldi göz yaşını yüdü.
Gəlif atasıynan Bilqeys xanımın qavırları arasına uzanıf, təzdən ağlamağa
başdadı. Bir müddətdən sonra gözünə yuxu getdi.
Koroğlu burda yatmaxda olsun, eşit Əsmər qarıdan. Əsmər qarı
gördü ki, Koroğlu Bilqeysi də tərkinə alıf qaçdı, əmbə uşax qucaxlarında
döyülü. Gözdədi, ara sakitdəşənnən sonra mağarıya gəldi gördü
ki, bir canavar uşağı əmizdirir. Qarı bir az xəlvətə çəkilif gözdədi,
canavar çıxıf getdi. Oydu ku, uşağı bələyinə püküf, sağına-soluna baxabaxa
öz komasına gətirdi. Uşağın bələyini aşdı, uşax Koroğlunun qolçağındaydı.
Uşağı yüdü, təmizdədi, quruladı. Qoyun südü pişirif uşağı
yedizdirdi. Beləjə bu münvalnan bu uşağı qoyun südünnən böyütməyə
başdadı. Günü günnən uşax böyüməyə başdadı, atalar der: “cideyi
çuvalda gizdətmək olmaz”. Qonum-qonşu bildi kin, Əsmər qarının
öyündə bir körpə var. Hərə bir yannan Əsmər qarıdan soruşordu:
– Ay qarı, bu uşax kimindi, hanı onun ata-anası?
Əsmər qarı hərəsinə bir cavaf vererdi. Derdi nəvəmdi, gətirif
yanımda saxlayıram.
Derdilər:
– Ağbirçək qarısan, axı niyə yalan danışersan? Sənin ki, öyladın
yoxdu, niyə dersən nəvəmdi?
Qarı bir gün hirsdəndi, hamıyı söydü biyavır elədi. Dedi:
– Belə heç kimim yoxdu, gedif İstanbuldan pulnan alıf gətirmişəm,
özümə oğul eləmişəm, dərdi sizəmi qalıf?!
Bəli, bu xavar getdi Hasan paşaya çatdı ki, bəs deməzsənmi, filan
qarıda bir tappa uşax var. Hasan Paşa Əsmər qarıyı yanına çağırtdırdı,
dedi:
– Qarı, sən o uşağı mana satmalısan!
Qarı dedi:
– Paşa sağ olsun, sənin əmrin mana Allahın əmrinnən də üstündü.
Əmbə mana da yazığın gəlsin, mən istəyirəm onu böyüdüm, gələcəkdə
mana da bir sahıf çıxan, qəvrimi ziyarət eliyən olsun.
Hasan paşa dedi:
– Qarı, sən heç şeyin fikrini çəkmə, sənin bu dünyalığıyın da, o
dünyalığıyın da xarcı mənim boynuma.
Bunu deyif, Hasan paşa xəznadarı çağırtdırdı, qarıya bir kisə qızıl
verif yola saldı. Qarı komasına gəlif Koroğlunun bazubəndini uşağın
qoluna bağlayıf, üzünnən-gözünnən öpdü. Hasan paşanın adamlarınnan
uşağı da götürüf saraya gəldilər.
Qarı dedi:
– Paşam sağ olsun, özün görərsən ki, qocalıf əldən tüşmüşəm.
Günnərimi sayeram, mümkünsə onun qoluna taxdığım o bazubəndə
heç kim toxunmasın, qoy körpə balama mənnən yediyar qalsın.
Hasan paşa Əsmər qarının sözünü yerə salmadı. Paşa dedi:
– Qarı, bə bu uşağın adı nədi, nə qoymuşdun onun adını?
Əsmər qarı, yazıx-yazıx dedi:
– Paşam sağ olsun, onu qoyun südünnən bəsləmişəm, onçun da adını Ağcaquzu çağırerdım. İndi bunnan sora özünüz bilərsiniz.
Hasan paşanın qarıya yazığı gəldi. Dedi:
– Qarı, sən nə ad qoyufsan, biz o adnan da çağırajayıx balamızı.
Bunu deyif qarıya gənə də axçadan, qızıldan verdilər, yola saldılar. Ağcaquzuyu da dayələrə tafşırdılar. Bu münvalnan Koroğlu balası Hasan paşanın sarayında böyüməyə başdadı.