Azərbaycan ədəbiyyatı (Salman Mümtaz)/Molla Pənah Vaqif: Redaktələr arasındakı fərq

<poem>Çün muradı-xatirimdir lə’li-ləbdonləbdən sudi-eşq,

Ey loramEyləram hərdəm qara bağrımı xunaludİxunaludi-eşq,

Haliya mülki-məlahətdə mənəm məhtmıdiməhmudi-eşq,

Həq mənə etmiş müsəlləm çünki hər müveudimüvcudi-cşq.

Vaqifəm, saldı məni atəşlərə NomrudiNəmrudi-eşq,

Azərbaycan türklərinin saf bir Özəyiniözəyini təşkil edən kəndlilərdən erseiərsei-vücudə gəlmiş və bütün ellər tərəfindən “hər oxuyan Molla Pənah olmaz” ünvani-cəlilinə məzhər olmuş bu böyük və qiymətli şairimizə dair ilk məlumatı biz o tarixlərdə yazılan Hacı Əliqulu xan Valeh Dağıstaninin təlif etdiyi “Riyazülüş-şüəra” adlı təzkirə- sindəntəzkirəsindən və yaxud İbrahim xan Cavanşir ilə sıx bir rabitədə olan Təbriz bəylərbəyi əmirül-ümərası Hacı ƏbdürrozzaqƏbdürrəzzaq xan Dünbİlinin “Ni-Dünbilinin ganstan”ından“Nigaristan”ından öyrənəcəkdik ki, məəttəəssüf, birincisini görmədiyimiz kimi, ikincisində də heç bir məlumata təsadüf etmədik və yenə uzun müddət Qarabağda yaşayan Bəhmən mirzə Qacar Nəsrəddin şah Qacarın atası olan Məhəmməd şah Qacarın adına yazdığı “Təzkırei“Təzkirei-Məhəmmədşahi’’sində tam mənası ilə sükut ixtiyar edərək Vaqif haqqında tək bir cümlə də olsun işlətməmişdir. A.P.Berje də Azərbaycan şairlərinə dair Almaniyanın Leypsiq şəhərində çap etdirdiyi məcmuəsində Vaqifin tərcümei-halından bəhs edən bir sətir də yazmamışdır. Vaqif barəsində bizə dəyərli yardımda olan ərbabİərbabi-qələmin birincisi İbrahim xan Cavanşir vü- zərasmdanvüzərasmdan həm də azərbaycanca yazdığı məşhur “Asari-Camal” adhadlı tarixi ilə qaranlıqda qalmış tariximizin bir hissəsini aydınladan Mirzə Camal, ikincisi erməni ədiblərindən, türk, fars və ərəb dillərinə bir əndazəyə qədər dara olan Mirzə Yusif Nersesov Qarabaği, üçüncü azərbaycanca “Qarabağnamə” tarixim yazan Mirzə AdıgÖzəlAdıgözəl bəy olmuşdur. Əvvəlki ilə bu sonku müvərrix olduqlarından dolayı ancaq Vaqif ilə əlaqədar olan hadisəni müxtəsər qeyd edərək keçmişlər. Amma Mirzə Yusif isə Vaqifin icmalən farsca tərcümei-balımhalın yazmaqla bərabər, bir neçə şeirlərini də bir araya toplamaqla ədəbiyyatımıza dəyərli xidmətdə olmuşdur. Bu çox dəyərli, qiymətli şairimizin adı Pənah, atasının adı Mehdi ağa, təxəllüsü də Vaqifdir. “Vaqif’“Vaqif" kəlməsi iki mənanı - “xəbərdar” və “vəqf edən” havi olduğu üçün şair bu təxəllüsü qəbul edərək şeirlərində də işlətmişdir. Vaqifin Molla Vəli Vidadi ilə etdiyi müşai- rəlorininmüşairəl'rinin birindən anasının adı Ağqız olduğu da anlaşılmaqdadır:

<poem>Ağqız oğluyam, əlılİəhli-dərdəm mən,

Tayım-bərabərim yoxdur, mərdəm monmən,

Əlinin quluyam, cavan merdə mcavanmərdəm mən,

Ancaq sən yassarsan, xıssətxissət eylərsən.</poem>

Molla olduğunu da yenə özü Şəkili Məhəmmədhüseyn xan Müştaq təxəllüsün sovqati-ərməğan təriqi ilə göndərdiyi kürkdən dolayı nəzmə çəkdiyi müxəmməs İləilə öz gəlininə xitabən söylədiyi digər bir mürəbbesindomürəbbesində apaçıq göstərmişdir:

<poem>Qış günü çünki dönər şcl cərmətü!şol cənnətül- mə vay əməvayə kürk,

Ol səbəbdən layiq olmuş firqeyi-mollayomollayə kürk,

Görünür ədna əgorçiəgərçi himmotıhimmətı-valayə kürk,

Eylə ki, püşak olur foslifəsli-şita əzayə kürk,

Tə’n edər yüz faxirriməlbuseifaxiri-məlbusei-dibayə kürk!</poem>

Əl çək bu nazü-qəmzədən, golıngəlin!</poem>

Molla Vəli Vidadinin də Vaqifə qarşı yazdığı şuxvanə şeirlərinin bir bəndindən VaqifmVaqifin axund olması görünür:

Axund deyib, camncanın qatsın canına,

Qasım bay Zakir də Cəfərqulu xan Cavanşirə kürk üçün yazdığı bir qəsidəsində Vaqifin molla olmasına işarə edərək böylə bir təl- mihtəlmih yazır:

<poem>GörməditımiGörmədinmi necə ol şirinü şəkkər xəndənin

Eylədi yanuıdayanında acı binəva mollammollanı kürk!</poem>

Vaqifin məsqətürrəsi, yəni anadan olan yeri haqqında da ixtilaf vardır. Bəziləri Balakəıi;.Balakən, Həsənsu, Qarabağ, Qazax şəhər və kəndlərini Vaqifin anadan olan yeri hesab edirlər. Amma ehtiyatkar mühənirlərmühərrirlər isə bu nöqtəni üstüörtülü buraxaraq, Qazax elindəndir, deyirlər. Bu ehtiyatkarlannehtiyatkarların birincisi Mirzə Yusif NçrsesovdurNersesovdur. Bizcə, Vaqifin dünyaya gəldiyi yer bu göstərilən yerlərin heç birisi deyildir. Onun doğma yurdu Qazax şəhərinin yanındakı Salahlı kəndidir. Çünki bunu Vaqif özü aydın və aşkar bir surətdə meydana qoymaqdadır. Aşağıya köçürdüyüm iki beyt buna böyük, həm də çox mötəbər bir sənəddir:

<poem>Vətən xoşdur deyə, Vaqif, bizi çəkdin SəlalılıyaSəlahlıya,

Şəkər ləblər olurlarmış əzəldən SanqamışdaSarıqamışda,

Gəlib şımdişimdi sorağın sordum, onlardan səda yoxdur.</poem>