Azərbaycan ədəbiyyatı (Salman Mümtaz)/Molla Pənah Vaqif: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 299:
Valinin ocağı böyle gün kimi taban imiş.
</poem>
Qarabağın şairanə və fərəhəfza mənzərələrindən ayrıca bir ləzzət alan Vaqif pərilər məkanı olan Gürcüstandan da xüsusi bir zövq almışdır. Azərbaycan gözəllərini gerçək və təbii cümlələrlə oxşayan bu şirin dilli şairimiz Gürcüstan pərilərini də gözəl-gözəl öymüş və Özünəməxsus bir məharətlə də Tiflis şəhərini, sularını, hamamlarını olduğu kimi mübaliğəsiz nəzmə çəkmişdir. Bu iki müxəmməs o zaman Tiflisdə söylənilmiş şeirlordəndır:
I
Voh, bu bağın nə əcəb sərvi dilaralan var,
Hər tərəf tazə açılmış gülİ-rənalan var,
Açılıb tazəvii tər lalei-lıəmralan var,
Yəni Tiflisin əcəb dilbəri-zibaları var,
Ey könül, seyr elə kim, türfə tamaşaları var.
Mərhəba, Tiflis İmiş cənnəti dünya yerinin,
Yığılıbdır ona cəmiyyəti huri-pərinin,
Mən bu şəhrin nə deyim vəsfini dilbərlərinin,
Filməsəl, şəklü şəmayildə, bəli, hər birinin
Məhi-tabanə bərabər sərü simaları var.
Ol qədərdir büti-nazikbədonü incəmiyan,
Eyləmək olmaz onun vəsfini mə’lumi-əyan,
Hər biri nazü nəzakət belə min afəti-can,
Cümlə bir cilvədə, bir şivədə, xoş sərvi-rəvan,
Məst tavus kimi gərdənü minaları var.
Özləri pərtövi-mehri-cahanara kimidir,
Səflıei-sinələri simi-müsəffa kimidir,
Ləzzəti-ləhcə lori nitqi-məsi ha kimidir,
Əlləri möcüzei-həzrəti-Musa kimidh,
Dilrüba! ıqda əcayib yədi-beyzaları var.
Ala gözlər süzülüb nərgisi-sirabə dönüb,
Ağ qabaqda xəmi-əbruləri mehrabə dönüb,
Lə’l tək ləblərinin rəngi meyü nabə dönüb,
Tökülüb gərdənə saçlar ucu qüiiabo dönüb,
Sona cıqqası kimi zülfi-mütorralan var.
Nə qədər varsa buxaqü zənəxdanü yanaq,
Tazə gül yarpağı tək qırmızıdır nazikü ağ,
Bir-birindən götürüb şöləsini misli-çırağ,
Görməyib kimsə belə qaşü gözü dişü dodaq,
Özgə babot sifətü surəti-ə’zalari var.
Baği-rizvanda əgər huriyü qılman çoxdur,
Bu gözəllər kimi məqbulu müzöyyon yoxdur,
Nəsl-bər-nəsl gözəllik bulara buyruqdur,
Mən görənlər ki, mələkdən, pəridən artıqdur,
Hələ derlər ki, bulardan dəxi ə’laları vaT.
Qalmışam valehü matü mütohəyyir, dili lal,
Ey xudavəndi-cahan, gizli deyildir sənə bal,
Bu necə sibi-zətıəxdan, bu necə zibi-cəmal
Ki. veribsən bunlara sən bu qədər izzii kəmal,
Necə kim, var cahan, surəti-ə’zaLan var.
Bədəni-pak çəkib abı-rəvan tək sulara,
Ağarıb tazəvü tər cümlə dönübdür qulara,
Abi-Kür ııəsb edib boylarını qurğulara.
Neçə şeydən belə zahir ki, xudanin bulara
Nəzəri-mərhəməti, lütfi-hüveydalan var.
Biri həmmam ki, qüdrətdən olub bəzlü bərat,
Biri Kür suyi ki, hər cür’əsidir abi-həyat,
Biri bu xubluğu göyçəkligiı pakizə sitat,
Biri oldur ki, nəcib, əsldə ali-dərəcat,
Aləmin sərvəri vali kimi ağalan var!
Yeddi həmmam, no həmmam kı, sərmənzili-hur,
Həşt cənnət kimi hər guşəsi bir mətlə’ i-nur,
Bir əcəb abi-rəvani-gərm qılıb onda zühur,
Şükr təqdirinə, ey qadirü qəyyumu qəbir,
Lütfünün bəndələrə nc’ınəim-üzmalan var.
Mənbəi-cudü kərəmdən açılıbdır xoşab,
Basəfa hövza dəmadəm tökülür misli-gülab,
Görsə bir kərrə onu mən kimi bir xaııəxərab,
Getməz andan dəxi bir cani bo manəndi-hübab,
Getsə də badəbäş], manzili-mə’vaları var.
Gərçi, ey Xızr, bulubsan şərəfi-feyzi-əzəl,
Vcrmoyibdir könül asayişi amma sənə əl,
İstəsən əmri-dübarə görəsən türfə gözəl,
Bircə təşrif gətir Tiflisin həınmamiııə sən,
Gör necə rahəti-canbəxşi-tənasaları var.
Bu ocaq böylə ocaqdır ki, işıq ayə salır,
Gün kimi şö’ləsini cümleİ-dünyayə salır,
Tez tutar xainü bədxahları vay ə salu,
Hər kimin başına kim, mərhemətu sayə salır,
Elə bilsin olarnı dinlə dünyaları var.
Vaqifa, səndə ki, yoxdur, bilirəm, zöhdü riya,
Şərti-ixlas gərək eyliyəsən şimdi əda,
Eylə bu valiyə, oğlanlarına xeyrü dua,
Saxlasın anlan Öz hifzi-pənalımda xuda,
Hasil etsin nə qədər dildə təmənnaları var.
II
Naz ilə ta ol büti-ziba kəlisadan çıxar,
Sərgəşü xəndanü bipərva kəlisadan çıxar,
Şahdır guya, geyib diba, kəlisadan çıxar,
Açıban təl’ət günəşasa, kəlisadan çıxar,
Şölə salmış aləmə kim, ta kəlisadan çıxar.
Şanəvəş seyğəl verib zülfi-bənəfşə nisbətə,
Pərdə mütləq tutmayıb simavü sodrü surətə,
Qıl tamaşa gərdənə, seyr eylə qəddü qamətə,
Qaşü göz, qəmzə, məazollaVı, dönübdür afətə,
Etməyə din mülkünü yağma, kəlisadan çıxar.
Ləhzə-ləhzə eylədikcə mahrüxsan zühur,
Lənrə-lonvə ziri-berqədən düşər dünyayə nur,
Onu bir kərrə görən dindən olur, əlbəttə, dur,
Necə kim, cənnət sarayından çıxar qılmanü hur,
O şəkil bu düxtəri-tərsa kəlisadan çıxar.
Gül kimi nəmi ilə nazik pirəhəndə ağ bədən –
Bilmənəm kim, şö’lədir, ya xərrnəni -bərgi-səmən,
Dişləri qəitan sədəf, çün ağzıdır lə’li-Yəmən,
Ağ qabaqda bır gəz onun taqı-əbrusun görən
Mcyli-məscİd eyləməz, haşa, kəlisadan çıxar,
Vaqifəm, ta ki gözüm onun sataşdı qaşına,
İstədi mehrabü mənbərdətı xəyalım daşma,
İndi bildim ki, nə gəlmiş Şeyx Sənan başına,
Ya bııdur kim, Tiflisi qərq eyləıəm göz yaşma,
01 sənəm vəsli monimçiin ya kəlisadan çıxar.
Vaqif Veysəllidə söylədiyi mənzuməsinin bir bəndi vardır ki, o bənddə söz götürən bir misra olduğundan onu burada bır qədər şərh etməliyəm. Vaqif deyir:
Bizim bu dünyada nə malımız var,
Nə də evdə sahibcamalımız var.
Vaqif, öyünmə ki, kamalımız var,
Allaha şükür ki, kəmal da yoxdur.
Biz bu bənddən Vaqifin o zamanlar dünya malından əliboş olduğunu öyrənmiş oluruq ki, bu çox doğrudur. Və son iki misradan da şikəstonəfslik etdiyini görürük ki, bu da təvazö qəbilindən olaraq şərqli lərə məxsus bir sifətdir.
Nə də evdə sahibcamalımız var -
misrası ilə tıə demək istənildiyini bir dürlü anlamırıq. Bizcə bu misranın mövzusu bir qədər üstüörtülü və mübhəmdir. İlk əvvəl Vaqifin ya o çağa kimi evlənmədiyi, və yaxud rəfiqəsinin “sahİbcamaf’ olmayaraq çirkin olduğu xəyalə gəlir. Bu nöqtəni tənvir etmək üçün əldə vəsiqəmiz olmalıdır ki, məəttəəssüf, hələlik yoxdur, Hər halda çox keçmədən biz Vaqifin Mədinə adlı bir qadına məhəbbət yetirdiyini görürük. Vaqif onu almaq və hərəm etmək istəyir. Iııdİ oxuyacağınız şeirlər Mədinə üçün söylənilmiş şeirlərdir:
I
Bir gözəl qamətli yari-lalərəngi sevmişəm,
Yari-istiğnası şirin, şuxü şəngı sevmişəm,
Qaşı yay, kirpikləri türfə xodengi sevmişəm,
Ox atan, qanlar tökən türkanə cəngi sevmişəm,
Halə rəhmi gəlməyən bir bağnsəngi sevmişəm.
Naz ilə sorxoş gedəndə ol gözəllər sərvəri,
İki yandan mövc vurur zərrin kəlağay ueləri,
Bir mələkdir, sanasan, uçmağa açmış şəhpəri,
Rövzei-kuyi Mədinə, qaşı Ke’bə minbəri,
Arizi üzrə həcər tərhində səngi sevmişəm.
Bad əsib, üzdən niqabı açılanda gahı-gah,
Şöləsindən gün olur göydə xəcəl, şərməndə mah,
Gərdəni, qəddi tamam göyçək, rüxü süıri-İlah,
Sərbəsər əndamı ağ, qaşı, gözü, saçı siyah,
Al hənadan lalərəng gülgünə çəngi sevmişəm.
Hər zaman ki, ol sənəm gedir qabağımdan mənim,
Başadək bir od düşər, yanır ayağımdan mənim,
Göy dəyir hir-birina ahi-fərağımdan mənim,
Kəsmə mina qülqülün, saqi, qulağımdan mənim,
Xəndei-cananə bənzər mən bu həngi sevmişəm.
Vaqifəm, hərdəm dilimdə əzbərim dost adıdır,
Qəddi xoş, rəftarı könlüm bağının şümşadıdır,
Gözlərindən əloman kim, cammm cəlladıdır,
Mən sevən dilbər Məhəmmədin gözəl övladıdır,
Sanmayın, Sənan kimi azıb firəngi sevmişəm.
II
Ey Ko'bəm, Kərbəlam, Məkkəm, Mədinom,
Hər zaman kuyhıo ziyarətimdir.
Qiblə deyib, qaşlarına baş əymək
Gecə-gündüz mənim ibadətimdir.
Hər nə desəm, sən incimə sözümdən,
Sərxoşunam, yox xəbərim özümdən,
Şol qamətin yayınanda gözümdən,
Sanasan ki, həşrü qiyamətimdir.
Bağışlamışam din-imanı zülfünə,
Menim kimi heyran hanı zülfünə,
Tapşırıb gedirəm canı zülfünə,
Yaxşı saxla, səndə əmanətimdir.
Sənsən mənim ayım, günüm, hilalım,
Dövlətim, iqbalım, cahım, cəlalım,
Xəyalın fikrimə gözəl xəyalım,
Sözün dildə şirin hekayətimdir.
Sonalar xəcildir siyah telindən,
Tutilər lal olur şirin dilindən,
Şikəstə Vaqifəm, sənin əlindən
Hər kimə ki, yetsəm, şikayətimdir.
III
Yenə məni yanar-yanar odlara
Dağılmış ayrılıq saldı, sevdiyimi
Mən ha oldum həsrət ilə, dərd ilə,
Can sənin yanında qaldı, sevdiyim!
Siyah zülfün buxaq altda qaynlır,
Ala gözlər can almağa sayrılır,
Canandan ayrılan candan ayrılır,
Xalq içində bir məs’əldİ, sevdiyim!
Sərv qəddin sənubərə tən deyil,
Tamam sənin təki gülbədən deyil,
Dəxi əzəlki tək sən görən deyil,
İndi halım yaman haldı, sevdiyim!
Ol Xədicə haqqı, Səkinə haqqı,
XeyTənnısə haqqı, Əminə haqqı,
Kə’bə, Məkkə haqqı, Mədinə haqqı,
Dərdin bu Vaqifi aldı, sevdiyim!
IV
Ey Məkkəni, Mədinəni yaradan,
Bir fikir çək əhvalına Vaqifin.
Ol qaşı qibləyə üz sürtmək istər,
Mədəd eylə iqbalına Vaqifin.
Mənim yarım deyil ol Ko’bedən kəm,
Xali-həcəril-esvəd, dəhanı zəm-zəm.
Bir zaman ki, olsam onunla həmdəm,
Xət çəkilər vəbalına Vaqifin.
Yüz zülfü pərişan hinduxal olsa,
Yüz göftan şəkər, ləbi bal olsa,
Yüz türfə qəzal, yüz maral olsa,
Yetə bilməz maralına Vaqifin.
V
Gülsən, sənə yoxdur bu nəzakətdə qərinə,
Kuyin çəməni tə’nə vurur xüldi-bərinə,
Sünbül anı görcək özünü saldı qəminə,
Poh-peh, nə əcəb, şükr xudanın kərəminə,
Olmaz belə qamət, belə gerdən, belə sinə.
Yoxdur gülzarında tamaşası bu zülfün,
Hifzində, görüm, saxlaya mövlası bu zülfün,
Düşdü xütən əmlakına qovğası bu zülfün,
Ta düşdü mənim başıma sevdası bu zülfün,
Zəncir ile divanələri çəkdi səfinə.
Zülfün qoxusun, çox dilərəm, canıma gəlməz.
Rəhmi məgər ol hal i-pəri ş amma gəlməz,
Bir gecə qulaq asmağa əfğanıma gəlməz,
Bilməm nə olub, sevgili yar yanıma gəlməz,
Can çıxdı, xudaya, nə deyim mən bu gəlinə?
Bilməm, nə deyib dilbərə əda yenə məndən,
Kəsmiş nəzərin, ahü vaveyla, yenə məndən,
Ün yetməz onun sə’minə əsla yenə məndən,
Döndərdi üzün ol güli-rə’na yenə məndən,
Eyb olmaya, söysəm belə iqbalın içinə.
fmaıı gətirir çün hərəm olmağına Vaqif,
Sürtər üzünü qapının torpağına Vaqif,
Gah zülfün öpər, gah düşər ayağına Vaqif,
Hərdəm baş əyər qaşlarının tağinə Vaqif,
Sənsən mənə hom qibləvü həm Məkkə, Mədinə.
Molla Pənah Vaqif, Vidadi, Hali, Aşıq Əli, Fəzli, Müştaq, Rafe və Alim ilə müasir, həm də dost idi. Hələ sonku Vaqifin öz doğma oğlu İdi. Kəlibərlı Aşıq Əli Qaradağdan öz Səkinə adlı məşuqəsilə köçüb Qarabağa gəldikdə Vaqifə bir şeir yazaraq varid olduğunu bildirir. Bu şeirdən biz Aşıq Əlinin Vaqifə olan nəzərini bilməklə bərabər, Vaqifin rəfiqəsinin adı Mədinə olduğunu da qəti surətdə müəyyən edirik:
Bu gövhər sözlərin, ey alicənab,
Tamam aşiqlərin sə’minə gəlmiş,
Fəsahətdə, bəlağətdə senin tək,
İnanma ki, nıyi-zəminə gəlmiş.
Bu əsrdə şairlərin xam sən,
Miidərrisə bərabərsən yəni sən,
Elmin me’denısən, gövhərkani sən,
Eşidənlər sözün dəminə gəlmiş.
Aşiq oldum bir qaməti rə’nayə,
Onu sevdim, canım düşdü bəlayə,
Vallah-billah, sen düşdüyün sövdayo
Artıq mən fəqirin sərinə gəlmiş.
Əli çəkər gecə-gündüz ahü zar,
Kəsildi müdava, getdi ixtiyar,
Vaqif olsun bu mə’nadan xəbərdar,
Mədinə kuyinə Səkinə gəlmiş.
Vaqif qonşu xanlıqlara və yaxud qəzalara getdikdə bir gözəl tüfəngə ehtiyac hiss etmişdir. Bunu Şirvana gedərkən öz səmimi dostu, Şəki vo Şirvan bəylərbəyisi olan Şəkili Məhəmmədhüseyn xan Müştağa söyləmiş, həm dostundan bir əla tüfəng İstəmişdir. Hər nədənsə Müştaq etdiyi vədini unudaraq tüfəngi göndərməmişdir. O münasibətlə Molla Pənah Vaqif bu müxəmməsi yazaraq müasirlərindən Kəlibərli Rafe təxəllüs şair ilə Müştağın hüzuruna göndərərək şuxyanə gİlayədə bulunmuşdur:
Dəhrdə oldu mənə dildarü dilbər bir tüfəng,
Xoş qədi ayineı-simü səmənbər bir tüfəng,
Çəkdi dudi-ahimİ ta çərxi-çənbər bir tüfəng,
Canıma atəş salıb, yaxdı sərasər bir tüfəng,
Yane-yanə qaldım, olmadı müyəssər bir tüfəng.
QıvnliT könlüm tüfəngdən dəm vuranda, mar tək,
Od çıxır ağzımdan ol dud ilo çaxmaqbar tok,
Gülləsi əşkim əsər çeşmıın şəran nar tək,
Müşk i barut ətrilə həm türrei-tərrar tək,
Etmədi dimağımı mütləq müəttər bir tüfəng.
Bu Qarabağ içrə çox çıxdım tələb meydanına,
Müşkül oldu çünki yol bulmaq onun imkanına,
Eylədim bu müşkülü izhar Şirvan xanına,
Göstərib lütfü kərəm men bondei-fərmanına,
Etdi və’də ol şotımşahi-dilavor bir tüfəng,.
Bavər etdim və’dəyə, mən gəldim, o da həm gələ,
Gəlmədi amma, gözüm yollarda qalmışdır hələ,
Nalişimdən hər zaman düşdü zəminə zəlzələ,
Derlər, ol bəylərbəyi həm axtarır, düşməz ələ,
Qəhətə çıxmışdır məgər, AUahü əkbər, bir tüfəng?
Hər kim istər kim, vücudi mə-rəkə ara gərək,
Kəndi zatından sİlahü əsiehə ə’la gərək,
Gülləsilə xuni-əda tökməyə sevda gərək,
Gər tüfəng olsa bizə, mümtazü bihəmta gərək,
Vaqifa, yoxsa deyil məqbulumuz hər bir tüfəng?
Şair Rafc Vaqifin şerini Məhəmmədhüseyn xan Müştağa təqdim edən kimi Müştaq fılfovr üstü qızıl suyu ilo yazılmış kamil cövhərli bir tüfəngin verilməsi üçün əmr verərək və bu müxəmməsi də Vaqifə cavabən inşad edir:
Gəlmiş ol alicənabın qasidi,1 istər tüfəng,
Ey gözüm, nəzzarə qıl, bax hər yana, axtar tüfəng,
Eyləsin tap kim, görənlor söyləsin behtər tüfəng,
Kamil olmuş cövhəri üstündə nəqşi-zər tüfəng,
Neylir, aya, bilmənəm, yarəb o şuxü şər tüfəng.
Yox ikən zatı cəhanda qıldı Əflatun anı,
Gör nələr saldı xəlaiq içrə, tutsun xıın am,
Hər gələnlər ixtira qıldılar əfzun anı,
Eyləmişlər qətli-nəfs üçün homışə çün anı,
Anın üçün növhə salmış aləmə ağlar tüfəng.
Yayı təşbeh etdilər xubrulann əbrusuna,
Tiri-müjganə dönüm ey, gözlərin cadusuna,
Xoncör ile nizə kimdir düşələr qayğusuna,
Çərxə də dəysə başı, dəyməz anın pabusuna,
Hansı bir əndamı simin üzvinə bənzər tüfəng?
Sən Qarabağ içrə qurmuşsan tələb meydanını,
Tutmusan dildə olan və’dü vəfa nıizanmı,
Görməyibsən əsbi-chsanın məgər cövlamnı,
Bir tüfəngin bu qədər sən çəkmisən hicranım,
Eylədim təslimi-Rafe çeşm pabərsər tüfəng.
Şeirinə əhsən1 ki, yetməz heç bir əşar ona,
Hər kimin var isə həddi, söyləsin göftar ona,
Kimsə ləb tərpətməsin kim gəlməz istifsar ona,
Eybdır Müştaqidən bu sözləri izhar oııa,
Tutmasın nəzmi rəkakət, var isə kəmtəT tüfəng.
Vaqifi fövqəladə bir səmimiyyətlə sevən vo ona ürəkdən ixlas və iradət yetirən Məhəmmədhüseyn xan Müştaq Vaqifə vəd etdiyi tüfəngi əda etdikdən başqa, bir də bir xoş cövlan at bağışladığım da xəbər verir ki, müxəmməsin son bəndi bu sözümüzə də dəlildir:
Sən Qarabağ içrə qurmuşsan tələb meydanını,
Tutmusan dildə olan və’dü vəfa mizanım,
Görməyibsən əsbi-chsanın məgər cövlamnı,
Bir tüfəngin bu qədər sən çəkmisən hicranım,
Eylədim təslimi-Rafe çeşm pabərsər tüfəng.
Məhəmmədhüseyn xan Müştaq öz dostu Vaqifə tüfəngdən, atdan başqa, bir də bir kürk göndərmiş imiş ki, Vaqifin bu gözəl müxəmməsi ilə o nöqtə də aydınlaşmış olur:
Qış günü çünki dönər şol cənnətül-mə’vayo kürk,
Ol səbəbdən layiq olmuş firqei-mollaya kürk,
Görünür ədna əgərçi himməti-valayə kürk,
Eylo ki, puşak olur fəsli-şita o’zayə kürk,
Tən edər yüz faxiri-məlbusci-dibayə kürk!
Kürk olan yerdə cahanın rəxti-əlvan nədir?
Eşməkü zərdabə, bəkrəs çuxa, baranı nədir?
Pəri-qunun döşəyi, yastığı, yorğanı nədir?
Gərmü nərm adamların qucağı, ya yanı nədir?
Rövzei-rizvanda bənzər hilleı-burayə kürk!
Gün bu gündən belə istər biç təfvir etməsin,
Badü borfin istəsə, təbdilü təğyir etməsin,
Yazadək kimsə mənə otaq tə’mir etməsin,
Sovuğun hər nə əlindən gəlsə, təqsir etməsin,
Odlu bu coşən xədəngi-şiddətİ-səmiayə kürk,
Pusitini-bərre ki, büzğalə bəxti filməsəl,
Eydi-növruzi əyan etməkdədir bürci-Həməl,
Daxi sən. lazım deyilsən, ey bahari-xoşəməl,
istəsən şimdən geri xahi gəlmə, xahi gəl,
Artırıbdır yemi asayiş qədü bolayə kürk.
Vaqifa, çox lütf qılmış həzrəti-sübhan sənə,
Kürk irsal eyləmiş ol sahibi-Şirvan sənə,
Xanei-ehsam abadan ki, vermiş can sənə,
Tutma kəm kim, çox kərəmdir hem əzimüş-şan sənə,
Fəxr qıl kim, padişahlardan gəlir, paşayə kürk.
[[Kateqoriya:Azərbaycan ədəbiyyatı (Salman Mümtaz)]]
| |||