Azərbaycan ədəbiyyatı (Salman Mümtaz)/Molla Pənah Vaqif: Redaktələr arasındakı fərq

Valinin ocağı böyle gün kimi taban imiş.

</poem>

 

Qarabağın şairanə və fərəhəfza mənzərələrindən ayrıca bir ləzzət alan Vaqif pərilər məkanı olan Gürcüstandan da xüsusi bir zövq almışdır. Azərbaycan gözəllərini gerçək və təbii cümlələrlə oxşayan bu şirin dilli şairimiz Gürcüstan pərilərini də gözəl-gözəl öymüş və Özünəməxsus bir məharətlə də Tiflis şəhərini, sularını, hamamlarını olduğu kimi mübaliğəsiz nəzmə çəkmişdir. Bu iki müxəmməs o zaman Tiflisdə söylənilmiş şeirlordəndır:

 

 

Hər tərəf tazə açılmış gülİ-rənalan var,

Açılıb tazəvii tər lalei-lıəmralan var,

Saxlasın anlan Öz hifzi-pənalımda xuda,

Hasil etsin nə qədər dildə təmənnaları var.

 

 

Sərgəşü xəndanü bipərva kəlisadan çıxar,

Şahdır guya, geyib diba, kəlisadan çıxar,

Açıban təl’ət günəşasa, kəlisadan çıxar,

Şölə salmış aləmə kim, ta kəlisadan çıxar.

 

Şanəvəş seyğəl verib zülfi-bənəfşə nisbətə,

İndi bildim ki, nə gəlmiş Şeyx Sənan başına,

Ya bııdur kim, Tiflisi qərq eyləıəm göz yaşma,

 

Vaqif Veysəllidə söylədiyi mənzuməsinin bir bəndi vardır ki, o bənddə söz götürən bir misra olduğundan onu burada bır qədər şərh etməliyəm. Vaqif deyir:

 

Nə də evdə sahibcamalımız var.

Vaqif, öyünmə ki, kamalımız var,

 

Biz bu bənddən Vaqifin o zamanlar dünya malından əliboş olduğunu öyrənmiş oluruq ki, bu çox doğrudur. Və son iki misradan da şikəstonəfslik etdiyini görürük ki, bu da təvazö qəbilindən olaraq şərqli lərə məxsus bir sifətdir.

 

misrası ilə tıə demək istənildiyini bir dürlü anlamırıq. Bizcə bu misranın mövzusu bir qədər üstüörtülü və mübhəmdir. İlk əvvəl Vaqifin ya o çağa kimi evlənmədiyi, və yaxud rəfiqəsinin “sahİbcamaf’ olmayaraq çirkin olduğu xəyalə gəlir. Bu nöqtəni tənvir etmək üçün əldə vəsiqəmiz olmalıdır ki, məəttəəssüf, hələlik yoxdur, Hər halda çox keçmədən biz Vaqifin Mədinə adlı bir qadına məhəbbət yetirdiyini görürük. Vaqif onu almaq və hərəm etmək istəyir. Iııdİ oxuyacağınız şeirlər Mədinə üçün söylənilmiş şeirlərdir:

 

 

Yari-istiğnası şirin, şuxü şəngı sevmişəm,

Qaşı yay, kirpikləri türfə xodengi sevmişəm,

Ox atan, qanlar tökən türkanə cəngi sevmişəm,

Halə rəhmi gəlməyən bir bağnsəngi sevmişəm.

 

Naz ilə sorxoş gedəndə ol gözəllər sərvəri,

Gözlərindən əloman kim, cammm cəlladıdır,

Mən sevən dilbər Məhəmmədin gözəl övladıdır,

 

 

Hər zaman kuyhıo ziyarətimdir.

Qiblə deyib, qaşlarına baş əymək

Şikəstə Vaqifəm, sənin əlindən

Hər kimə ki, yetsəm, şikayətimdir.

 

Dağılmış ayrılıq saldı, sevdiyimi

Mən ha oldum həsrət ilə, dərd ilə,

Siyah zülfün buxaq altda qaynlır,

Ala gözlər can almağa sayrılır,

Xalq içində bir məs’əldİ, sevdiyim!

 

XeyTənnısə haqqı, Əminə haqqı,

Kə’bə, Məkkə haqqı, Mədinə haqqı,

 

 

Bir fikir çək əhvalına Vaqifin.

Ol qaşı qibləyə üz sürtmək istər,

 

Mənim yarım deyil ol Ko’bedən kəm,

Bir zaman ki, olsam onunla həmdəm,

Xət çəkilər vəbalına Vaqifin.

Yüz göftan şəkər, ləbi bal olsa,

Yüz türfə qəzal, yüz maral olsa,

 

 

Kuyin çəməni tə’nə vurur xüldi-bərinə,

Sünbül anı görcək özünü saldı qəminə,

Poh-peh, nə əcəb, şükr xudanın kərəminə,

 

Yoxdur gülzarında tamaşası bu zülfün,

Hifzində, görüm, saxlaya mövlası bu zülfün,

Ta düşdü mənim başıma sevdası bu zülfün,

 

Zülfün qoxusun, çox dilərəm, canıma gəlməz.

Hərdəm baş əyər qaşlarının tağinə Vaqif,

Sənsən mənə hom qibləvü həm Məkkə, Mədinə.

 

Molla Pənah Vaqif, Vidadi, Hali, Aşıq Əli, Fəzli, Müştaq, Rafe və Alim ilə müasir, həm də dost idi. Hələ sonku Vaqifin öz doğma oğlu İdi. Kəlibərlı Aşıq Əli Qaradağdan öz Səkinə adlı məşuqəsilə köçüb Qarabağa gəldikdə Vaqifə bir şeir yazaraq varid olduğunu bildirir. Bu şeirdən biz Aşıq Əlinin Vaqifə olan nəzərini bilməklə bərabər, Vaqifin rəfiqəsinin adı Mədinə olduğunu da qəti surətdə müəyyən edirik:

 

Tamam aşiqlərin sə’minə gəlmiş,

Fəsahətdə, bəlağətdə senin tək,

Vaqif olsun bu mə’nadan xəbərdar,

Mədinə kuyinə Səkinə gəlmiş.

 

Vaqif qonşu xanlıqlara və yaxud qəzalara getdikdə bir gözəl tüfəngə ehtiyac hiss etmişdir. Bunu Şirvana gedərkən öz səmimi dostu, Şəki vo Şirvan bəylərbəyisi olan Şəkili Məhəmmədhüseyn xan Müştağa söyləmiş, həm dostundan bir əla tüfəng İstəmişdir. Hər nədənsə Müştaq etdiyi vədini unudaraq tüfəngi göndərməmişdir. O münasibətlə Molla Pənah Vaqif bu müxəmməsi yazaraq müasirlərindən Kəlibərli Rafe təxəllüs şair ilə Müştağın hüzuruna göndərərək şuxyanə gİlayədə bulunmuşdur:

 

Xoş qədi ayineı-simü səmənbər bir tüfəng,

Çəkdi dudi-ahimİ ta çərxi-çənbər bir tüfəng,

Gülləsilə xuni-əda tökməyə sevda gərək,

Gər tüfəng olsa bizə, mümtazü bihəmta gərək,

 

Şair Rafc Vaqifin şerini Məhəmmədhüseyn xan Müştağa təqdim edən kimi Müştaq fılfovr üstü qızıl suyu ilo yazılmış kamil cövhərli bir tüfəngin verilməsi üçün əmr verərək və bu müxəmməsi də Vaqifə cavabən inşad edir:

 

Ey gözüm, nəzzarə qıl, bax hər yana, axtar tüfəng,

Eyləsin tap kim, görənlor söyləsin behtər tüfəng,

Eyləmişlər qətli-nəfs üçün homışə çün anı,

Anın üçün növhə salmış aləmə ağlar tüfəng.

 

Yayı təşbeh etdilər xubrulann əbrusuna,

Kimsə ləb tərpətməsin kim gəlməz istifsar ona,

Eybdır Müştaqidən bu sözləri izhar oııa,

 

Vaqifi fövqəladə bir səmimiyyətlə sevən vo ona ürəkdən ixlas və iradət yetirən Məhəmmədhüseyn xan Müştaq Vaqifə vəd etdiyi tüfəngi əda etdikdən başqa, bir də bir xoş cövlan at bağışladığım da xəbər verir ki, müxəmməsin son bəndi bu sözümüzə də dəlildir:

 

Tutmusan dildə olan və’dü vəfa mizanım,

Görməyibsən əsbi-chsanın məgər cövlamnı,

Bir tüfəngin bu qədər sən çəkmisən hicranım,

Eylədim təslimi-Rafe çeşm pabərsər tüfəng.

Məhəmmədhüseyn xan Müştaq öz dostu Vaqifə tüfəngdən, atdan başqa, bir də bir kürk göndərmiş imiş ki, Vaqifin bu gözəl müxəmməsi ilə o nöqtə də aydınlaşmış olur:

Qış günü çünki dönər şol cənnətül-mə’vayo kürk,

Ol səbəbdən layiq olmuş firqei-mollaya kürk,

Xanei-ehsam abadan ki, vermiş can sənə,

Tutma kəm kim, çox kərəmdir hem əzimüş-şan sənə,