Ölülər/Üçüncü məclis

İkinci məclis Ölülər. Üçüncü məclis
Müəllif: Cəlil Məmmədquluzadə
Dördüncü məclis


Üçüncü mәclis vaqe olur şәhәrin kәnarında, qәbiristanın yanında. Çox cәmiyyәt ayaqyalın, şalvar vә tumanlarını dizәdәk çırmayıb, әllәrini әllәrinin üstә qoyub, ayaq üstә durublar. Ortalıqda Ş e y x N ә s r u l l a h uca daşın üstünә çıxıb, oturub danışır. Sağ tәrәfindә Ş e y x Ә h m ә d, sol tәrәfindә H a c ı H ә s ә n vә әtrafında biz gördüyümüz adamların hamısı, İskәndәrdәn vә övrәtlәrdәn savayı.

Ş e y x N ә s r u l l a h (әlindә bir cildli yekә kitab, çox fәsahәtlә danışır). Dәr xәzaini-qüdrәt cövhәri-şәriftәr әz elm vә nәfistәr әz daniş nist (Şairanә).

Elm bәvәd zindәgiyi-canü dil,
Elm bәhәd tazәgiyi-abü gil.
Elm nәsimi-çәmәni-can bәvәd,
Rayiheyi-rövzeyi-rizvan bәvәd.
Hәr ki, bәsәrçeşmeyi--daniş rәsid,
Abi-hәyati-әbәdira çәşid.[1]

(Bir az dayanıb, kitabı iki әli ilә yuxarı qalxızıb, çox ucadan). Budur kitab! Budur elm! (Bir az dayanıb yavaşca). Әnvai-ülum vә әsnafi-on dü qismәst: cәliyyә vә xәfiyyә. Cәliyyә on ki, sәmti-iştihar yaftә, әksәri-ülәma bәr qәvaid vә qәvanini on müttәle mişәvәnd vә әhateyi-dәqayiqü rәqabiqi-külliyyat vә cüziyyati-on minümayәnd. Vә xәfiyyә on ki, dәr zәvayayi-ixtifa mandә hәr kәsra vüquf bәr hәqayiqi әsrar vә bәdayei-asari-on müyәssәr nәşәvәd. (Bir azca ucadan). Әz cümleyi-xәfiyyat: әvvәl, elmi-tilismatәst. Vә lakin bunnan işimiz yoxdur. Dövvüm, elmi-tәsxirat. Bunnan da işimiz yoxdur. Sevvüm, elmi-xәyalat. Bunnan da işimiz yoxdur. Cәharüm, elmi-şәbәdә. Bunnan da işimiz yoxdur. Pәncüm (ayağa durub, üzünü qәbirstana çöndәrib, bir qәdәr baxıb, çox ucadan). Ricәti-әmvat (bir az dayanıb, yavaşca), yәni ölülәrin ricәti. (Bir az sakit olub oturur, yavaşca). Bina bәr ümumi-fәvaid vә şümuli-әvaidi-in kitab (kitabı yuxarı qalxızır) ki, lübbü lübab vә mәqbuli-ülül-әlbabәst. Misali bimisal, lazimül-imtisal, alicәnab, niqabәti-intisab, dirayәti-nisab, vәlayәti-iktisab, cәlalül-hәşәmәt vәddövlә, qәvimüd-din vәl-millәt, sәrirarayi-gah-Xösrövi әmiri-bahadir lazalә, müәyyәdәn min indillah binnәfsil-qüdsiyyә, simәti-südur yaft ki, in hәqiri-fәqir Nәsrullah ibni-Cәfәrül-vaizül-İsfәhani bәtәlifi in kitab iştiğal künәd vә in risalәra ki, bә "Kәşfül-kәşşafi-hikmәti-ricәt" gәştә bәr pәnc mәqsәd mәbni saxt. Әvvәl, elmi-simiya; dövvüm, elmi-rimiya; sevvüm, elmi-kimiya; çәharüm, elmi-limiya; pәncüm, elmi himiya. Vә lakin bunlarınan da işimiz yoxdur. (Bir az dayanıb). Ricәt bәfәthra, bәmәniyi-bәrgәşt bәdünyast bәd әz mürdәn. (Bir az baxıb, çox ucadan) Oturun!

Adamların hamı birdәn çöküb, diz üstә otururlar. Şeyx bir az alçaqdan.

Bәzi münkirlәr deyirlәr ki, ricәt bәd әz mәrg münafiyi-tәklifәst. Zira kәsi ki, mürdә, tәklif әz u mürtәfe şüd. Dübarә amәdәni u be in alәm çe sәmәr darәd? (Ucadan). Bәlkә sizin dә içinizdә belә münkirlәr var? Әgәr var, gәlsin mәnim

bәrabәrimә. Mәn bu kitab ilә onun cavabını verim. Kimdir deyәn ki, ölülәr dәxi bu dünyaya qayıtmayacaqlar?

Ş e y x Ә h m ә d (yavaşca Şeyx Nәsrullaha). Әrәbcә de, әrәbcә de.

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox ucadan). Fәiza әrәftә haza vә övzәhtü lәkә fil-qövli bir-ricәtil-lәti içtәmәәtiş-şiәtü әleyhima fi cәmiil-әqvam. Bunu inkar edәn gәrәk elәdә bunu da inkar edә ki, dәsti mübarәkәşra bәr püşti gusfәndi (başlayır ağlamağa), fürud avürdә düayi-bәrәkәt güft vә bәqüdrәti bari-tәala әz on ek gusfәnd hәftad gusfәndi digәr mütәvәllid şüdәnd. Bir qoyunu bir saniyәdә yetmiş qoyun elәyәn öz bәndәlәrini öldürә dә bilәr, dirildә dә bilәr. (Çox ucadan). Kimdir bunu danan? Qoy gәlsinlәr bәrabәrimә, bu kitab ilә onların cavabını verim.

H a c ı H ә s ә n (әli әlinin üstündә, qorxa-qorxa başını aşağı әyib). Fәda olaq sәnә, allahın hökmünü danan kafirdir.

Ş e y x N ә s r u l l a h (hirslә camaata, ucadan). Durun ayağa!

Hamı birdәn qalxır ayağa.

Mәgәr eşitmәyibsiniz ki, yetmiş min nәfәr bir qövm taundan hәlak olmuşdular. Әrz kәrd, ilahi, әgәr mixasti inhara zindә gәrdani ta biladi-türa abad nümayәnd. Ondan ötrü ki, sәn göndәrdiyin bәladan qaçmayıb, şәhadәtә yetişiblәr. Qoy indi dirilsinlәr. Qoy zindә olub, sәnә ibadәt elәsinlәr. Qoy bu dünyaya ricәt edib, sәnin şәhәrlәrini abad elәsinlәr. Xudavәndi-alәmdәn cavab gәldi ki: (ağlaya-ağlaya) aya, dust midari ki, işanra zindә nümayәm, bәcәhәti xatiri tü? Әrz

Camaat başlayır ağlamağa.

gәrd: bәli! Pәs hәqq-tәala işanra zindә gәrdanid Allah-taala onların hamısını diriltdi. Çinan ki, zikr şüd, mürdәәnd vә zindә şüdәnd vә rücu nümudәnd bәin dünya.

C a m a a t i ç i n d ә n b i r q o c a k i ş i (ağlaya-ağlaya). Ay şeyx, belә qurban olsun sәnә mәnim canım. Mәn pәhlivan oğlumu sәndәn istәyirәm ki, indi bir ay olar ölüb; mәnim ciyәrimi yandırıb. Qurban olum sәnә, ay şeyx, mәn yazığam.

Bir neçә adam istәyir belә tәvәqqe elәsin.

Ş e y x Ә h m ә d (ucadan). Sәbr elәyin, hәlә o söhbәtlәrin vaxtı deyil.

Camaat başlayır yenә ağlamağa vә yalvarmağa, biri deyir: "atamı dirilt", biri deyir: "anamı dirilt", biri: "bacımı", biri: "qardaşımı".

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox ucadan). Sükut!

Hamı gözlәrinin yaşını silә-silә sәsini kәsir.

Şeyx Әhmәd, götür kağız-qәlәmi, hәr kәs öz qohum-әqrәbasından ölәnlәrinin hansının dirilmәyini xahiş edir, yaz, ver mәnә.

Adamlar hәrәkәtә gәlir, istәyirlәr yavuqlaşsınlar Şeyx Әhmәdin yanına, bir-birini basır. Bәzi ağlayır. Hәr kәs istәyir qabağa keçә vә axırda basa-bas düşür vә qiylu-qal başlanır.

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox ucadan çığırır). Әdәb!

Hamı yavaş-yavaş çәkilib durur öz yerindә.

Ş e y x Ә h m ә d (kağızı vә qәlәmi alır әlinә). Bismillahir-rәhmanir-rәhim. Hәr kәs ölәnlәrinin ricәtini, yәni dirilib bu dünyaya gәlmәyini xahiş edir, bir-bir növbә ilә vә qayda ilә vә әdәb ilә desin, mәn yazım bu kağıza vә yetirim şeyx hәzrәtlәrinin xidmәtinә.

Yenә adamlar hәrәkәtә cәlib, istәyirlәr basabas salsınlar.

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox ucadan). Әssәbr! Ya mәşәrәl-isl a m![2]

Camaat qorxub, sakit olur.

Ş e y x N ә s r u l l a h. (Hacı Hәsәnә). Hacı Hәsәn ağa, ölәnlәrinin adlarını bir-bir söylә, Şeyx Әhmәd yazsın.

H a c ı H ә s ә n (әdәblә әllәrini bir-birinin üstünә qoyub, qabağa gәlir vә baş әyir). Atam Hacı Mehdi. Allah sizin dә ölәnlәrinizә rәhmәt elәsin.

C a m a a t (bir sәslә). Allah rәhmәt elәsin!

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Atan Hacı Mehdi.

H a c ı H ә s ә n. Anam Sәkinә.

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Anan Sükeynә.

H a c ı H ә s ә n. Bir oğlum Cәfәr (ağlayır).

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Bir oğlun Cәfәr.

H a c ı H ә s ә n. Bir oğlum Heydәr.

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Bir oğlun Heydәr.

H a c ı H ә s ә n. Qızım Sara.

M i r B a ğ ı r a ğ a (birdәn adamların içindәn çığırır). Onu yazma! Onu yazma!

Hacı Hәsәn vә adamlar tәәccüblә baxırlar Mir Bağıra tәrәf.

Ş e y x N ә s r u l l a h (ucadan). O kimdir deyәn yazma? Ona nә dәxli var?

M i r B a ğ ı r a ğ a (yeriyib qabağa). Şeyxәna, o qız, ayıb olmasın, mәnim övrәtimdir!

Ş e y x N ә s r u l l a h. Xub, mәgәr әyalının dirilmәyinә razı deyilsәn?

M i r B a ğ ı r a ğ a (bir az duruxub). Cәnab şeyx, sözüm orada deyil. Mәnә bu acıq gәlir ki, hәyә Hacı Hәsәn düz adamdır, niyә bәs qardaşı Hacı Rzanı yazdırmır?

Camaat diqqәtlә baxır Hacı Hәsәnin üzünә.

H a c ı H ә s ә n (Mir Bağıra hirsli). O sәnә borc deyil! Öz qardaşımdır; istәrәm yazdıraram, istәmәnәm yazdırmanam. Sәnә nә dәxli var?

M i r B a ğ ı r a ğ a (Hacı Hәsәnә hirsli). Çox әcәb, indi ki, o yekәlikdә kişini yazdırmırsan, bir balaca qızı bәs niyә yazdırırsan?

Ş e y x N ә s r u l l a h (ucadan). Çox mübahisә lazım deyil! (Hacı Hәsәnә). Hacı Hәsәn ağa, nә sәbәbә ölәn qardaşın Hacı Rzanı yazdırmırsan?

H a c ı H ә s ә n (başını aşağı salıb, fikir elәyir). Şeyxәna! Qardaşım Hacı Rza beş ildәn artıqdır ölüb; indi çürüyüb gedib; dәxi o necә dirilib gәlib adam olacaq?

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox ucadan). Necә çürüyüb? Kimdir onu çürüdәn? Әnzәr-üllah-ül-izam keyfә nәnşәrәha. Yәni nigah kon bәsuyi istixanәha ki, çe gunә xudavәndi-alәm onhara әz zәmin bülәnd mikünәd vә bәcayi-xud rәdd mikünәd ki, cәsәdi-işan başәd vә mürәkkәb mikünәd bәzira bәbәzi bәd әz on guşt miruyanәd vә mipuşanәd[3]. Necә çürüyüb? Kimdir onu çürüdәn?

Ş e y x Ә h m ә d. (Hacı Hәsәnә). Hacı Hәsәn ağa, sözü müxtәsәr elәmәk lazımdır. Şeyx hәzrәtlәrinin övqatı çox bahadır. Qardaşın Hacı Rzanı da yazımmı kağıza ya yox? İxtiyar sizindir. Әgәr dirilmәyinә razı deyilsiz, o özgә mәtlәbdir.

H a c ı H ә s ә n (Şeyx Nәsrullaha). Şeyxәna, mümkündürmi ki, mәnә izin verәsiniz, gedim bir qәdәr fikirlәşim?

Ş e y x N ә s r u l l a h. Xub, get fikirlәş.

Hacı Hәsәn başını aşağı salıb çıxır.

Ş e y x N ә s r u l l a h (Hacı Bәxşәliyә). Hacı ağa, növbәt sizindir. Ölәnlәrinizin adlarını bir-bir de, Şeyx Әhmәd yazsın.

H a c ı B ә x ş ә l i (әlini әlinin üstünә qoyub, yeriyir qabağa vә başlayır ağlamağa). Atam-anam sәnә fәda olsun. Әvvәl-axır, ayıb olmasın, bir qızım qalıb, oğul üzünә hәsrәt qalmışam. Bütün ömrümdә allah-taala mәnә iki oğul mәrhәmәt elәyib: amma ikisini dә mәn biçarәnin әlindәn alıb. Birinin adı Cәlil, birinin adı Xәlil idi. Cәlil on yaşında idi, Xәlil sәkkiz yaşında. İkisi dә nişanlı idi. Elә Cәlilin toyunun tәdarükündә idim ki, birdәn ayınşayın gәzdiyi yerdә, bax, boynunun burasından, әli ilә öz boynunun dalını göstәrir, bir yara çıxdı. Nә qәdәr Usta Cәfәrә dava-dәrman elәtdirdim, başa gәlmәdi (ağlayır). Ax, binәva Cәlil! Nә qәdәr nәzr elәdim, neçә dәfә Qaradaş ocağına apardım, çifayda. Demәyinәn yazığın әcәli tamam imiş.

Ş e y x N ә s r u l l a h. Hacı Bәxşәli, mәnim burada çox oturmağa vaxtım yoxdur.

Ş e y x Ә h m ә d. Hacı Bәxşәli, sözü müxtәsәr elә, kimi istәyirsәn, de yazım.

H a c ı B ә x ş ә l i (Şeyx Nәsrullaha). Cәnab Şeyx, dәxi mәnim sözüm yoxdur. Mәn Cәlilimi vә Xәlilimi sәndәn istәyirәm.

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Demәk ki, bir oğlun Cәlil vә bir oğlun Xәlil. Bunları yazdım. Dәxi bunlardan savayı?

H a c ı B ә x ş ә l i. Şeyx Әhmәd ağa, dәxi bunlar kifayәtdir.

Ş e y x Ә h m ә d (tәәccüblü). Xub, mәgәr atandan, anandan vә qeyri әqrәbanızdan vәfat edәn yoxdur?

H a c ı B ә x ş ә l i. Bәli, atam da, anam da vәfat edib; amma biçarәlәr çox qocalmışdılar. O qәdәr qocalmışdılar, o qәdәr qocalmışdılar ki, özlәri dә tәngә gәlmişdilәr.

Ş e y x Ә h m ә d. Demәk, Cәlildәn vә Xәlildәn savayı özgә bir kәsiniz yoxdur ki, yazım?

H a c ı B ә x ş ә l i (üzünü qәbiristana tәrәf tutub). Ax, yzıq balalarım. Biçarә tifillәrin qәbri elә buradan görsәnir. İkisini dә bir-birinin yanında dәfn elәmişәm. Çünki o yazıq Xәlil, doğrusu, çox nadinc idi, amma bir-birini çox istәrdilәr. Odur ki....

Şe y x N ә s r u l l a h (Hacı Bәxşәlinin sözünü kәsib hirslә). Hacı Bәxşәli, әgәr dәxi ölәniniz yoxdur, çәkil kәnara!

H a c ı B ә x ş ә l i. Xeyr, şeyxәna, dәxi yoxdur.

C a m a a t i ç i n d ә n b i r i s i (ucadan). Necә yoxdur? Pәs övrәtin Hürnisәni nnyә yazdırmırsan?

Camaat tәәccüblә baxır sәs gәlәp tәrәfә.

Ş e y x N ә s r u l l a h. Kimdi o danışan? Gәlsin qabağa.

K ә r b ә l a y ı V ә l i (qabağa yeriyib). Şeyx, mәnәm danışan. Bu hacıdan (Hacı Bәxşәlini göstәrir) bir soruş görәk, üç il bundan qabaq ölәn arvadını niyә yazdırmır? Adı da Hürnisәdi; özü dә mәnim doğma bacımdı.

H a c ı B ә x ş ә l i (Kәrbәlayı Vәliyә). İtil cәhәnnәmә, axmağın biri! Öz әyalımdı; kefim istәr yazdıraram, istәmәz yazdırmaram; sәnә nә borcdu?

Ş e y x N ә s r u l l a h (ucadan). Sükut! Mübahisә lazım deyil! Hacı Bәxşәli, qәti cavab lazımdır. Mәnim vaxtım azdır; istәyirsiniz ki, övrәtiniz dirilsin, yazdırın; istәmirsiniz, çәkilin kәnara.

H a c ı B ә x ş ә l i (bir az fikir elәyib). Şeyxәna, tәvәqqe edirәm bir az izin verәsiz, gedәm fikirlәşәm.

Ş e y x N ә s r u l l a h. Çox әcәb, get fikirlәş. Şeyx Әhmәd, gör dәxi kimdir xahiş edәn, yaz qutar.

Hacı Bәxşәli çıxır, adamlar başlayır yavaş-yavaş azalmağa.

K ә r b ә l a y ı V ә l i (qabağa gәlib). Cәnab şeyx, belә o qәdәmlәrinә qurban olum. Mәnim bacım Hürnisәni siyahıya yazdır, qoy yazıq arvad dirilsin vә öz dili ilә cәnabınıza әrz elәsin, görün bu Hacı Bәxşәli onun başına nә toy tutub. Onda cәnabınız görәrsiniz ki, nә sәbәbә Hacı Bәxşәli övrәtinin dirilmәyinә razı deyil.

H a c ı B ә x ş ә l i (adamların içindәn dübarә qabağa gәlib, hirsli vә ucadan). Әdә, hәlә utanmırsan da danışırsan? Çox әcәb, Hürnisәni yazdır. Amma bu şәrtlә ki, sәn dә ölәnlәrinin hamısını yazdır.

K ә r b ә l a y ı V ә l i (hirsli). Cox әcәb, yazdırram.

Ş e y x Ә h m ә d. Uzun danışıq lazım deyil. Kәrbәlayı Vәli, әgәr deyәcәksәn, ölәnlәrüvün adını de, çәkil kәnara.

K ә r b ә l a y ı V ә l i. Atam Mәşәdi Mustafa.

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Atan Mәşәdi Mustafa.

H a c ı B ә x ş ә l i. Çox әcәb.

K ә r b ә l a y ı V ә l i. Bir oğlum Zeynal (istәyir ağlasın).

Ş e y x Ә h m ә d (yazır). Bir oğlun Zeynal.

H a c ı B ә x ş ә l i. Çox әcәb.

K ә r b ә l a y ı V ә l i. Qızım Püstә.

Ş e y x Ә h m ә d. Qızın Püstә.

H a c ı B ә x ş ә l i. Çox әcәb.

K ә r b ә l a y ı V ә l i (bir az fikirlәşib). Vәssәlam.

H a c ı B ә x ş ә l i (hirsli qabağa yeriyib, Kәrbәlayı Vәliyә). Necә vәssәlam? Bәs ananı niyә yazdırmırsan? Bәs anan ölmüyüb? Keçәn il ağbirçәk arvadı döyә-döyә öldürdün! Hә, niyә dinmirsәn? Yoxsa qorxursan dirilә, gedә hökumәtә şikayәt edә, sәni tutub qatalar dustaqxanaya? Hә ... niyә yazdırmırsan? Niyә gözlәrini bәrәldirsәn?

Ş e y x N ә s r u l l a h (ucadan). Qiylü-qal lazım deyil. Kәrbәlayı Vәli, istәyirsәn, ananı da Şeyx Әhmәd yazsın; istәmirsәn, çәkil kәnara.

K ә r b ә l a y ı V ә l i. (başını salıb aşağı). Cәnab şeyx, qoy gedim fikirlәşim.

Ş e y x N ә s r u l l a h. Xub, sәn dә get, fikirlәş.

Kәrbәlayı Vәli vә Hacı Bәxşәli bir-birinә acıqlı baxa-baxa çıxırlar. Camaat başlayır azalmağa. Uzaqdan kefli İskәndәrin sәsi gәlir: "Xub, sәn dә get, fikirlәş! Xub, sәn dә get, fikirlәş!... Bu sözlәri deyә-deyә vә cibindәn çörәk parçalarını çıxarıb yeyә-yeyә İskәndәr qalan tәk-tük adamların qolundan yapışıb, gülә-gülә baxır üzlәrinә. Onlar da bir söz demәyib, başları aşağı, çıxıb gedirlәr. Şeyx Nәsrullah daşın üstündәn yenir aşağı vә Şeyx Әhmәd qәlәmdan-kağızı yığışdırır. Sonra İskәndәr yenә öz-özünә bir-iki dәfә: "Xub, sәn dә get, fikirlәş!--deyib, şeyxi görәn kimi durur vә qah-qah çәkib, uğunub elә gülür ki, az qalır yıxılsın. Sonra sakit olub, bir qәdәr şeyxin üzünә baxandan sonra deyir:

İ s k ә n d ә r. Hamı getdi fikirlәşsin. Bu meydanda qaldı bircә nәfәr kefli İskәndәr. Bu meydan pәhlivan meydanıdır. Hünәr istәr ki, İskәndәr kimi bir igid gәlib şәstinәn dursun bu meydanda vә desin: (ucadan). Cәnab şeyx, hәr nә qәdәr ki, bu qәbiristanlıqda (әli ilә göstәrir) ölü basdırılıb, hamısını dirilt. Xa ... xa ... xa!... (Çönüb baxır camaat dağılan tәrәfә). Xa ... xa ... xa!... Hamı getdi fikirlәşsin: (Şeyx Nәsrullaha tәrәf çönüb, gәlir onun qabağına vә istәyir әl versin). Cәnab şeyx, mәn ölüm әl ver! Lotusan hәyә, әl ver!

Ş e y x N ә s r u l l a h (ucadan). Kәnar ol! Mәn sәnә әl vermәrәm. Sәn şәrab istemal elәyirsәn.

İ s k ә n d ә r. Cәnab şeyx, siz gәrәk şükr elәyәsiniz ki, mәn şәrab içirәm. Әgәr mәn şәrab içmәsәm, ağlım başımda olar; ağlım başımda olanda birdәn gözümü açıb, görәrәm ki, aha bizim şәhәrimizә bir müctәhid gәlib, adını qoyub ölü

dirildәn vә mömin hacılarımızın başını ricәt mәsәlәsilә piylәyә-piylәyә hәr gecә bir balaca qız alır. Xa ... xa ... xa!... Mәn ölüm әl ver! Lotusan, әl ver! Xa ... xa ... xa!...

Ş e y x N ә s r u l l a h (çox hirsli). Cәhәnnәm ol! Vallahı elә bәd dua elәrәm ki, yer ilә yeksan olarsan! Mәn allahın әmri ilә hәr gecә intәhasız sәvaba nail oluram; dәxi sәnin tәk meyxanalarda övqatımı zaye elәmirәm (Şeyx Әhmәdә). Şeyx Әhmәd, gәl gedәk, hәlә bu babi çox söz danışacaq.

Şeyxlәr uzaqlaşır. İskәndәr dinmәyib, baxır onların dalınca vә şeyxlәr gözdәn itәndәn sonra iki yumruğunu yuxarı qalxızıb, ucadan deyir.

İ s k ә n d ә r. Bu qollarda Rüstәm pәhlivan kimi qüvvәtim olaydı, yapışaydım sizin ayaqlarınızdan vә ataydım göyün üzünә, başaşağı gәlib, kal qarpız kimi paqq elәyib dağılaydınız ... (vә özü dә paqq elәyib atılır göyә). Tfu, şarlatanlar! ... (kefli kimi ufuldayır. Sonra diqqәtlә öz-özünә baxıb, gülә-gülә). Buy! Әdә, vallah, dinmә, deyәsәn elә lap pәhlivanam! Xa ... xa ... xa!... (papirosu yandırıb, yavaş-yavaş gәlib durur Şeyx Nәsrullah oturduğu daşın üstündә, ayaq üstә durub, baxır qәbiristanlığa. Bir qәdәr fikirli baxandan sonra heyifsilәnib, әllәrini dizlәrinә vurub deyir:)

Ax, allahın altında, Şeyx Nәsrullah kimi mәnim dә bir elә elmim olaydı ki, burada yatan ölülәrnәn danışa bilәydim! Ax! Әgәr olsa idi, üzümü tutardım bu qәbiristanlığa vә çağırardım: (çox ucadan). Ölülәr! (bir az alçaqdan). O vәdә hamı yatmışlar başlarını qәbirdәn çıxardıb, soruşacaq idilәr ki, "nә deyirsәn, a İskәndәr bәy?" Onda mәn bu rәhmәtliklәrә bir belә vәsiyyәt elәrdim; mәn bunlara deyәrdim: (üzünü qәbiristanlığa tutub çığırır). Ölülәr! (yenә bir az alçaqdan). Bir gün Şeyx Nәsrullah gәlib duracaq sizin başınızın üstündә vә bir dua oxuyub, uca sәslә çağıracaq: (ucadan). "Durun ayağa, ey allahın mömin bәndәlәri!" (Bir az dayanıb, bir az alçaqdan.) Ölülәr! Mәn sizә vәsiyyәt elәyirәm ki, şeyxin sözünә әmәl elәmәyәsiz. Gәlin bu kefli İskәndәrin sözünü bir yaxşıca düşünün vә nәsihәtini qәbul edin. Vә әgәr mәndәn soruşsanız ki, niyә?--Mәn sizә cavab vermәyә hazıram. (Bir az dayanıb, cibindәn bir tikә çörәk çıxardıb yeyir). Ay rәhmәtliklәr! İndi siz burada rahatca yatıbsınız; heç dünyadan xәbәriniz yoxdur. Amma, vallah, billah, and olsun sizin әziz canınıza elә ki, başınızı qәbirdәn çıxardıb durdunuz ayağa, lap peşiman olacaqsınız. Әgәr mәndәn soruşsanız ki, niyә?--Mәn sizә bu saat әrz elәrәm. Belә tutaq ki, siz, mәsәlәn, dirildiniz. Çox әcәb. Axı dirilәndәn sonra bu qәbiristanda ki, qalmayacaqsınız; istәyәcәksiniz ki, söz yox, dağılasınız evlәrinizә. Çox әcәb, dağıldınız. İndi bir deyin görüm, sizi hәlә evә qoyacaqlarmı? Vallah, billah, Şeyx Nәsrullahın başına and olsun, gedib görәcәksiniz ki, evlәrinizin qapıları bağlıdır. Bәli, nә eybi var, yerdәn bir daş götürüb, qapını döyәcәksiniz ki, gәlib açsınlar. Onda qapının dalına bir adam gәlib soruşacaq: (nazik sәslә) Ey, qapını döyәn, sәn kimsәn? Bәli, siz cavab verәcәksiniz ki, tez ol, aç qapını, mәnәm. (Nazik sәslә). Axı sәn kimsәn? Adın nәdi? Aç qapını! Mәn bu evin sahibiyәm. (Nazik sәslә). Cәhәnnәm ol, qoy get! Biz sәni tanımırıq--A kişi, necә tanımırsınız? Mәn Kәrbәlayı Hüseynquluyam, bu ev mәnimdi. Mәnim burada arvadım var, uşağım var. (Nazik sәslә). Çox danışma! İtil cәhәnnәmә! Sәnin burada heç zadın yoxdur! Qardaşın Hacı Fәrәc arvadını da alıb, evinә dә sahiblәnib, uşaqlarını da göndәrib naxıra.--A kişi, allah xatirәsi üçün, aç qapını, mәnim burada әrim var (yoğun sәslә). Çox danışma! Çıx qoy get! Bizә arvad-zad lazım deyil! Dünya doludu 9 yaşında qıznan. Sәnin kimi kaftarın yeri qәbirdi. İtil cәhәnnәmә! Haradan gәlmisәn, çıx qoy get ora! Bizә lazım deyilsәn. Xa ... xa ... xa!... Xa ... xa ... xa ... (birdәn sakit olub baxır qәbiristanlığa vә ucadan çağırır). Ölülәr! (bir az yavaş). Gәlin bu kefli İskәndәrin sözünü eşidin vә necә ki, yatıbsınız yatın! Allah sizә rәhmәt elәsin....

P ә r d ә

Qeydlər redaktə

  1. Qüdrәt xәzinәlәrindә elmdәn daha әziz vә daha qiymәtli bir cәvahir yoxdur. Qәlbin vә ruhun yaşayışı elmә bağlıdır. Elm suya vә palçığa tәzәlik verәr. Elm can çәmәninin nәsimidir. Elm behişt bağının әtridir. Elm sәrçeşmәsinә çatan adam hәmişәlik abi-hәyat daddı.
  2. Ey müsәlmanlar! Sәbr edin.
  3. Bax gör sümüklәri necә dirildirik. Yәni sümüklәrә sarı bax gör xudavәndi-alәm onları yerdәn necә qaldırır vә öz yerlәrinә qaytarır ki, onların bәzisini o birilә birlәşdirir, ondan sonra da әt әmәlә gәtirib, onların üzәrini örtür.