Azərbaycan ədəbiyyatı (F.Köçərli, I cild)/Kərim ağa Fateh (məqalə)

Azərbaycan ədəbiyyatı. I cild. Kərim ağa Fateh
Müəllif: Firudin bəy Köçərli

Kərim ağa ibn Fətəli xan "Fateh" təxəllüs Şəki şairlərinin bərgüzidələrindən birisi hesab olunur. Kərim ağa Şəki xanlarının xanədanından olmağa görə, nəcib və alitəb bir zat imiş; familiyası — Şəkixanov. Mirzə Fətəlinin müasiri olubdur və onun xatirini əziz tutarmış və hər dəm ləyaqətli töhfələrlə mirzəni yad edərmiş.

Fətəli xan Şəkidə xanlıq edən zamanı hicrətin 1235-ci salında Şəki vilayəti Rusiyanın təhti-təsərrüfünə keçdi və Fətəli xan rus dövləti tərəfindən təsdiq olundu.

Fətəli xanın fərzəndi-ərcüməndi Kərim ağa atasının təhti-himayətində nəşvü nüma tapıb, gözəl təlim və tərbiyə almışdır. Fars və ərəbcə yaxşı savadı var imiş. Təbi-səlim sahibi imiş. Өzləri əhli-kəmal və sahibi-hal olduğu üçün üləma sinfini, üdəba və şüəranı ziyadə dost tutarmış və müdam məclisini onların vücudu ilə müzəyyən qılıb həqiqi xan tərzində güzəran edərmiş.

Kərim ağa Fateh hicrətin 1274-cü tarixində Nuxa şəhərində yetmiş beş sinnlərində vəfat edibdir.

Fatehin öz əsərlərindən cəm olunmuş mükəmməl bir divanı vardır və lakin təb olunmamışdır. Əsərlərinin çoxu fars dilindədir; türkcə olanları bunlardır ki, dərc olunur.

Peyğəmbərimiz Məhəmmədəl-Mustafa səlləllahü əleyhin mədhində demişdir:

Düri-dəryayi-rəhmət, gövhəri-kani-vəfadır bu!
Güli-gülzari-izzət, sərvi-baği-istəfadır bu!

Şəhi-bəzmi-nəbüvvət, sərvəri-mülki-risalətdir,
Mahi-bürci-şərəf, xurşidi-övci-ənbiyadır bu!

Qılan cəngi-günahı pak kim, abi-şəfaətlə,
Məhəlli-lütfi-həqq, danayi-sirri-kibriyadır bu!

Edib dini-mübini aləmi-rəşki-İrəm mülki,
Salıbdır rəxnələr kəffarə, şəri-Mustafadır bu!

Fəzayi-məqdəmi təqbili-əşrafi-məlayikdir,
Türabi-bargahi qibləgahi-övliyadır bu!

Vücudunda əyan ayati-həq ərbabi-idrakə,
Məqami-qürbdə ayineyi-vəhdətnümadır bu!

Kəlami-əltəfi məxluqə rəhmət olmağı bişək,
Vücudi-əşrəfi dünyayə şəmi-pürziyadır bu!

Son ol valacənabın zikrini qıl hər dəm, ey Fateh --
Ki, dərd əhlinə zikri daima eyni-şəfadır bu!

Qəzəli-Fateh:

Gətir qəm dəfinə kim, badeyi-gülrəng, ey saqi,
Könül ol gülrüxün ləli-ləbinin oldu müştaqi.

Düşüb səhralərə nəxcir çeşmin mübtəlasilə,
Geyik tək dərbədər kim, həm olub vəhşilər ortaqi.

Gözüm mərdümləri seyli-sirişkin payimalıdır,
Vətən bir kimsə qılmaz, hər məkan olsa su oynaqi,

Əcəbdir mey içib şəhdi-ləbindən zəhr peydərpey
Siyəhtalelərin dönmək rəvadır zəhrə tiryaqi.

Məni-divanə bənd oldum səri-zülfün həvasində,
Cünun əhli olur, əlbəttə kim, zəncir dustaqi.

Təbibə eylədim izhar dərdim, söylədi bilmən,
Əlacı yoxdur ol zəxmin, dəyibdir qəmzə qeynaqi.

Könül dağın nihan əğyardən qıl, əbsəm, ey Fateh --
Ki, görməzsən, nihan qılmış qərasın lalə yapraqi?

Mərhum Kərim ağa Fatehin burada təstir olunmuş hər iki əsəri onun alim və sahibi-təbi-səlim olduğunu göstərir. Əvvəlinci kəlam — ki, Fateh peyğəmbəri-valatəbarımızın şəni-aliləri vəsfində deyibdir,--Nabi əfəndinin kəlamına bənzəyir. Onun ikinci kəlamı müasiri olan Qasım bəy Zakirin kəlamına oxşayır. Əfsus ki, Fateh türk dilində başqa əsərlər vücuda gətirməyibdir; gətiribsə də, onlardan bizim əlimizə düşəni olmadı.