Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu (22 dekabr 1992-ci il)
| Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu (22 dekabr 1992) |
Azərbaycan Respublikası türk dilinin dövlət dili kimi işlədilməsini öz suverenliyi üçün əsas şərtlərdən
biri sayaraq onun tətbiqi, qorunması və inkişafı qayğısına qalır, öz sərhədlərindən kənarda yaşayan
azərbaycanlıların ana dilində təhsil almalarına və milli-mədəni tələbatlarını ödəmələrinə himayəçilik edir.
Bu Qanun Azərbaycan Respublikası ərazisində türk dilinin hüquqi statusunu müəyyən edir.
Bu Qanun fərdlərarası qeyri-rəsmi münasibətlərdə hansı dillərdən istifadə edilməsini tənzimləmir.
I. Ümumi Müddəalar
Maddə 1. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili türk dilidir.
Azərbaycan Respublikasının bütün dövlət orqanlarında iş türk dilində aparılır. Türk dili respublikanın
dövlət dili kimi siyasi, iqtisadi, ictimai, elmi və mədəni həyatın bütün sahələrində işlədilir və respublika
ərazisində millətlərarası ünsiyyət vasitəsi vəzifəsini yerinə yetirir.
Başqa millətlərin nümayəndələrinin türk dilini öyrənməsi təqdir edilir və bu işdə onlara yardım göstərilir.
Maddə 2. Azərbaycan Respublikasında dilin hüquqi statusunu və tətbiqi sahələrini, habelə onun
ərazisində yaşayan xalqların dillər işlədilməsi prinsiplərini Azərbaycan Respublikasının ali dövlət hakimiyyəti
orqanları müəyyənləşdirir.
II. Vətəndaşların dil seçmək hüququ
Maddə 3. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının təhsil üçün dil seçmək azadlığı təmin edilir.
Azərbaycan Respublikası ərazisində elliklə yaşayan xalqlara və etnik qruplara respublika dövlət orqanları
vasitəsi ilə ana dilində məktəbəqədər müəssisələr, orta ümumtəhsil məktəbləri və ya müxtəlif tipli tədris
müəssisələrində ana dilində ayrıca siniflər və qruplar təşkil etmək hüququ verilir.
Təlimin başqa dildə keçildiyi tədris müəssisələrində məcburi fənn kimi Azərbaycan Respublikasının
dövlət dili olan türk dilinin öyrənilməsi təmin edilir.
Maddə 4. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına göndərdikləri təklif, ərizə və
şikayətlərə cavablar Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində verilir.
Maddə 5. Mühakimə icraatı və notariat əməliyyatları türk dilində aparılır. İşdə iştirak edən, mühakimə
icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərə işin materialları ilə tərcüməçi vasitəsi ilə tanış olmaq, məhkəmədə
tərcüməçi vasitəsilə iştirak etmək və ana dilində çıxış etmək hüququ verilir.
Maddə 6. Şəxsiyyəti və ya onun haqqında məlumatı təsdiq edən rəsmi sənədlər (pasport, əmək kitabçası,
hərbi bilet, tədris müəssisələrini bitirmək haqqında attestat və diplom, doğum, nikah, ölüm haqqında
şəhadətnamə və s.) türk dilində yazılır.
Maddə 7. Xidmət sahəsinin (ticarət, tibbi yardım, nəqliyyat, məişət xidməti, şəhərlərarası rabitə və s.)
işçiləri iş vaxtı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilini işlədirlər.
Dili bilməmək bəhanəsi ilə xidmət etməkdən boyun qaçırılması yolverilməzdir.
III. Dövlət orqanlarının, müəssisələrinin və təşkilatlarının işində istifadə edilən dil
Maddə 8. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sessiyaları türk dilində aparılır. Digər millətə mənsub
olub Azərbaycan Respublikasının dövlət dilini bilməyən Azərbaycan Respublikası xalq deputatlarına başqa
dildə çıxış etmək hüququ verilir.
Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin, onun komissiyalarının müzakirəsinə verilən qanunların və digər
hüquqi aktların layihələri Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində təqdim edilir.
Maddə 9. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və onun komissiyalarının, Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin qəbul etdikləri qanunlar və digər hüquqi aktlar türk dilində dərc edilir.
Maddə 10. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət hakimiyyət və
idarəetmə orqanları aktlarının rəsmi nəşrləri Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində buraxılır.
Maddə 11. Azərbaycan Respublikasının prezidentliyinə, Ali Sovetinə və yerli Sovetlərə seçkilərə aid
sənədlər Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində hazırlanır və mərkəzi seçki komissiyasına həmin dildə
təqdim edilir.
Maddə 12. Azərbaycan Respublikasının dövlət mülkiyyətində olan müəssisələrdə, idarələrdə və
təşkilatlarda kargüzarlıq türk dilində aparılır.
Azərbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası nazirlikləri, idarələri, müəssisələri, təşkilatları
blanklarının, möhürlərinin, ştamplarının və ad lövhələrinin mətnləri türk dilində yazılır.
Maddə 13. Energetika və nəqliyyat sistemlərinin (magistral dəmir yolu, hava, dəniz, boru kəməri
nəqliyyatının və s.) təhlükəsiz və fasiləsiz işini təmin etmək məqsədilə dispetçer danışıqlarında, sənədlərin,
sorğu xarakterli elanların tərtibində, gömrük xidmətində türk dilindən və qəbul olunmuş beynəlxalq dildən
istifadə edilir.
Maddə 14. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, daxili və sərhəd qoşunlarında Azərbaycan
Respublikasının dövlət dili işlədilir.
IV. İnformasiya dili və xüsusi adlar
Maddə 15. Azərbaycan Respublikası ərazisində kütləvi informasiya vasitələrində dövlət dilindən başqa,
digər dillərdən də istifadə edilə bilər.
Yazılı elan, məlumat, reklam və digər vizual informasiya respublikanın dövlət dilində və zərurət olsa, eyni
zamanda uyğun beynəlxalq dildə tərtib edilə bilər.
Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan malların etiketləri, sənaye və ərzaq məhsullarının adları,
onlara aid təlimat türk dilində və zərurət olsa, uyğun xarici dildə yazılır.
Maddə 16. Azərbaycan Respublikası ərazisindəki yaşayış məntəqələrinin, inzibati bölgü və başqa coğrafi
obyektlərin adları dövlət dilində yazılır, onların xəritələrdə yazılışı dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş xüsusi sorğu
və məlumat kitabları vasitəsi ilə müəyyənləşdirilir.
Maddə 17. Dövlət hakimiyyəti orqanlarının, nazirliklərin, dövlət komitələrinin və idarələrin,
müəssisələrin, təşkilatların və onların bölmələrinin adları türk dilində yazılır.
Maddə 18. Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan milliyyətindən olan vətəndaşının xüsusi adı öz
adından, atasının adından, familiyasından (soyadından) ibarətdir. Ata adı “oğlu” və “qızı” sözləri ilə işlənir.
Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının öz milli mənsubiyyətinə uyğun familiya götürmək hüququ var.
Respublika ərazisində yaşayan başqa millətlərin nümayəndələrinin ad və familiyasının yazılışı bu Qanunla
tənzimlənmir.
V. Dövlət dili haqqında qanunun pozulmasına görə məsuliyyət
Maddə 19. Azərbaycan Respublikasının bütün dövlət orqanlarının, müəssisələrinin, idarələrinin,
təşkilatlarının vəzifəli şəxsləri dövlət dili haqqında Qanunun pozulmasında təqsirkar olduqda Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş məsuliyyətə cəlb edilirlər.
Əbülfəz Elçibəy
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 22 dekabr 1992-ci il, № 413.