Knyaz/Dördüncü pərdə
| ←Üçüncü pərdə | Knyaz. Dördüncü pərdə Müəllif: Hüseyn Cavid |
Beşinci pərdə→ |
İki yıl sonra, Berlində üst qatda, alman zevqinə uyğun süslü bir salon. Sağda, solda və qarşıda balkona açılır birər qapı. Balkon qapısının iki tərəfində birər böyük pəncərə… Balkon və pəncərələrin ətrafında rəngarəng çiçəklər gözləri oqşar. Sağ və sol divarlarda Şiller və Hötenin böyük rəsmləri asılmış. S о l о m о n bir guşədə masa başında yazı ilə məşğuldur. Önündəki kitab və dəftərləri qarışdırıb bir qeyd yapar, həzİranın son günləri. Aqşam… Uzaq qomşuda pianoda lirik parçalar çalınar.
K n y a z alafranqa qıyafətdə olaraq balkonda ətrafı seyrə dalar. Salona keçib Solomona yaqlaşar.
K n y a z
İştə Berlin! Mədəniyyət ocağı,
Hər yeşil səhnəsi cənnət bucağı…
Hər tərəf dalğalı, hər mənzərə şən,
Fərqi yoqdur gecənin gündüzdən.
Hər salondan uçuşur zümzümələr,
Qadın-erkək gülüşüb rəqs eylər.
Gecə Berlində çalışmaq bəncə
Sofuluqdur, var ikən əyləncə.
S о l о m о n
Bəndə əyləncəyə yoq meyl artıq,
İki yıldır ki, usandıq, bıqdıq.
İki yıldır ki, gedib var-yoqumuz,
Bəklədik, həp daşa dəydi oqumuz.
K n y a z
Hiç sinirlənmə, yoruldun, enəlim,
Musiqi dinləyərək əylənəlim.
(Yazılan dəftərləri süzərək.)
Bu nə, bilməm, səni həp cəzb eylər…
S о l о m о n
Vətən əhvalına aid şeylər…
Dəftərləri toplayıb çəkməcəyə qoyar. Bu sırada yüzü təraş edilmiş, alafranqa geyimli Ş a k r о, knyazın panama-şlyapasını və bastonunu gətirər. Solomon ona bir paket uzadar.
Bunu ver postaya…
K n y a z
Məktubmu?
S о l о m о n
Əvət.
K n y a z
Nerəyə?
S о l о m о n
Tiflisə.
Ş a k r о
(dərin bir ah çəkərək)
Qaldıq həsrət.
S о l о m о n
(Şakroya)
İki gündür yenə daşmış kədərin,
Düşünür, həp düşünürsün, bu niçin?
Ş a k r о
Özlərim Tiflisi hətta gecələr,
Doğduğum ev bana rö’yadə gülər.
Cənnət olsun da bu Berlin, nə çıqar,
Vətənin başqa gözəllikləri var.
K n y a z
Hiç məraq etmə, yaqınlarda səni
Yenə Kür nəhri öpər…
(Baston və şlyapasını alar.)
Dinlə bəni!
Lena dərs aldımı?
Ş a k r о
Zatən bitdi,
Dəmin almanca müəllim getdi.
(Sol qapıdan çıqar.)
S о l о m о n
Nerdə Jasmen?
K n y a z
Görünür süsləniyor.
S о l о m о n
Süs nə lazımdır, о bir işvəli nur,
İncə bir halı, ufaq qıvrılışı,
Qara kirpikləri, cazib baqışı
Məstü heyran ediyor hər salonu,
Berlinin gözləri alqışlar onu.
(Şapkasını, bastonunu alar, çıqarkən Knyaza)
Bana baq, Şakro sapıtmış da bir az,
Ona zənnimcə inanmaq yaramaz.
Onda Isayı satan Yuda kibi
Bir baqış var ki, bilinməz səbəbi.
K n y a z
Səhviniz var…
S о l о m о n
Xayır, əsla!
(Sağ qapıdan çıqarlar.)
Ş a k r о
(Qapı arasında görünər)
İblis!
Sezdi həp fikrimi bir anda xəbis.
(Salona keçər, saçlarını qarışdırıb düşünər.)
J a s m e n
(eyni qapıdan gələr)
Yenə dalğın kibisin, söylə, nə var?
Ş a k r о
Anton ölmüş də, sıqıldım…
J a s m e n
(ətrafa)
Canavar!
Ş a k r о
Kim bilir, bəlkə də sağdır.
J a s m e n
(ətrafa)
Budala!
(Şakroya)
Anmadım bən onu bir an əsla!
Ş a k r о
(Ətrafa)
Soğumuşdur bilirim Knyazdan,
Bəni sevməzmi şu afət bir an?
(Ansızın əlini yaqalar, öpər.)
Nə gözəl, ah, nə gözəlsin!
J a s m e n
(e’tinasız, məğrur bir tevrlə əlini çəkər, istehzalı qəhqəhələrlə)
Bu nə hal?
Ş a k r о
Bana yoq, könlümə sor!..
J a s m e n
Sus, abdal!
Duysa Knyaz səni məhv eylər, inan.
Ş a k r о
Şimdi artıq о, sönük bir insan…
İçki etmiş onu sərsəm və səfil…
(Öz qəlbini göstərər)
Fəqət atəşli könül öylə deyil…
J a s m e n
(tatlı qəhqəhələrlə)
Qorqarım səndəki atəşlə yarın
Bütün Avropayı sarsın yanğın.
Ş a k r о
Yetişir bunca həqarət, Jasmen,
Bəkliyorsun, bilirim Antonu sən.
J a s m e n
О ki, ölmüş…
Ş a k r о
Ölü məktubmu yazar?
J a s m e n
Kimə yazmış?
Ş a k r о
Sana.
J a s m e n
Xain, qəddar!
Böylə həzyanlara yol vermə, saqın!
Ş a k r о
Sən mələk çöhrəli bir şeytansın,
Gecə-gündüz bəni həp sıtma yaqar.
Səndə yalnız acı istehza var.
J a s m e n
(gülərək balkona çıqar)
Xastasın, get, azacıq yat!
Ş a k r о
(sol qapıdan çıqaraq, kinli və qızğın)
Mənhus!
Gül!.. Yarın ağlayacaqsın, əfsus!
L e n a sağ qapıdan əllərini bir-birinə çarparaq gülə-gülə gələr.
J a s m e n
Həp gülürsün, bu nə? Mə’sum İblis!
L e n a
Хoş xəbər!.. Berlinə gəlmiş Tiflis.
J a s m e n
Söylə anlat, nə imiş?
L e n a
Müjdəmi ver.
(Yenə gülüb durur.)
J a s m e n
Qız, nə olmuş?
L e n a
Səni Anton bəklər.
J a s m e n
Əcəba nerdə buluşdun?
L e n a
Əl’an,
Bana rast gəldi geçərkən qapıdan.
J a s m e n
Ah, fəqət görsə, əmin ol, Knyaz
Çıldırıb kökləyəcək bir yeni saz.
L e n a
Kimsə duymaz, çabuq söyləşiniz,
Bəklərim burda… Yarın hər ikimiz
Çıqarız seyrə, "Göy orman"[1] eyidir.
J a s m e n
(Lenayı öpər, sol qapının açarını çevirib qapar)
Burda pək az da görüşsək yetişir.
L e n a
(sağ qapını açaraq)
Buyurun!..
A n t о n
(şıq alafranqa qıyafətdə görünər. Lenanın saçlarını oqşayaraq)
Ah, nə gözəlsin, bilsən…
L e n a
Gəlirim, şimdicik…
(Çıqar.)
J a s m e n
Anton!
A n t о n
(onun əlini sıcaq busələrə qərq edərək)
Jasmen!
J a s m e n
Bu səfa yurduna sən хoş gəldin,
Ah, nə parlaq, nə gözəldir Berlin.
İştə qüdrət və mətanət ocağı,
Hər tərəf nəş’ə, səadət bucağı.
A n t о n
Bil’əkis, fabrikalar, mə’dənlər
Ac və möhtac olaraq həp inlər.
J a s m e n
Öylə şey görmədim əsla…
A n t о n
Nə həzin!?
(Təbdili-ahənglə)
Pək küçük şeyləri, əlbəttə, sizin
Görəməz gözləriniz… Yoq ki, məraq…
J a s m e n
Yenə həp əski təbiət!.. Bana baq,
Söylə bir, söylə nasıldır Marqo?
A n t о n
Şimdi pək başqa bir aləmdədir о,
Hoppa knyazlara xidmət yerinə
Baqıyor şimdi çocuq evlərinə,
Gürcü öksüzlərinin annəsidir.
J a s m e n
Nə gözəl!.. Ah, onu görsəydim bir…
(Bir az düşünər, Antonun əlini əlləri içinə alaraq.)
Söylə, anlat ki, niçindir bu gəliş?
A n t о n
Knyazın qurşunu azğın, müdhiş…
Cigərimdən onu dəf’ etmək için
Bəni cəlb etdi uzaqdan Berlin.
(Cibindən bir qurşun çıqarır.)
Nerdə Knyaz, bunu ver kəndisinə…
J a s m e n
Yenə sən əski inadında, bu nə!?
Həp unut keçmişi, gəl, söz ver də,
Yarın erkən buluşub bir yerdə,
Çıqalım seyrə…
(Bir az düşündükdən sonra.)
"Potsdam" eyidir!..
Möhtəşəm mənzərələr var, nadir…
A n t о n
Ya?
J a s m e n
Fridrix sarayı pək dilbər,
Bir zaman orda yaşarmış Volter.
Nə böyük şöhrəti varmış!..
A n t о n
Bıraqın!..
Böyük olsaydı küçülməzdü, saqın!
J a s m e n
Küçük olsun, nəmə lazım… Əməlim,
Məqsədim bir görüşüb söyləşəlim…
Bəni yıllarca unutdun… Var-yoq
İki məktubunu aldım…
A n t о n
İş çoq…
Səni ansam da, inan, yoq vəqtim.
J a s m e n
(dərin bir ah çəkərək)
Bilirim, ah, nə qadar bədbəxtim,
Bəni bir ləhzə düşünsən nə çıqar?
A n t о n
Səni məs’ud edəcək yollar var…
J a s m e n
Ya xilas et bəni, ya məhv eylə,
İstəməm başqa təsəlli, söylə,
Nə zaman Berlini tərk etməlisin?
A n t о n
Kim bilir, bəlkə yarın…
J a s m e n
Ah, nə için?
A n t о n
Fikrim İsveçrəyə olmaq azim,
Bir çoq alati-sənaye lazim.
J a s m e n
Nə olur, söylə, bənim halım о gün,
Nə olur, Jasmeni bir kərrə düşün!
A n t о n
Şərqdən qərbə uçan bir tavus
Şərqə uçmazmı?
J a s m e n
Qanat yoq, əfsus!..
A n t о n
Sana Anton qanat olsun…
J a s m e n
(sevinclə)
Nə gözəl!
A n t о n
(bir kart-vizit verər)
İştə adres, yarın erkən bana gəl…
J a s m e n
Gəlirim.
A n t о n
Gəl də, könül şənlənsin.
J a s m e n
(onun əllərini yaqalar, süzgün baqışla)
Sən!?
A n t о n
Bənimsin, gözəlim.
J a s m e n
Bən də…
A n t о n
Sənin.
(Çılğınca busələrlə öpüşürlər)
J a s m e n
(dərin bir ah çəkərək)
Altı yıldır, yetər, oldum dutsaq!
Bəni Knyaz bir oyuncaq yaparaq,
Şən saraylarda zəhər yutdurdu,
Bıraqıb gəldim о munis yurdu.
Dayə oldum da şu sərxoş çocuğa,
Gündə bir qavğa çıqar ortalığa.
Şimdi pək başqa, fəqət bəndə məraq,
Dilərim canlı bir atəş olaraq,
Çalışıb zevq alayım sə’yimdən,
Rəhbər olsan bana sən, yalnız sən!?
A n t о n
(onu qolları arasına alır, pək məmnun və həyəcanlı)
Nə səadət!.. Nə səadət, bilsən,
Həmdəmim olsan, əvət, gerçəkdən.
Uysa məfkurəmə dilbər Jasmen,
Öyünür, göylərə sığmam belə bən.
J a s m e n
Tutduğun yolları həp izləyərək,
Sana Jasmen olacaq həmməslək.
L e n a
(qapını açaraq)
Gəldilər.
A n t о n
(şapkasını alar)
Bən gedəyim…
J a s m e n
Sağlıqla.
L e n a
Yenə təşrif ediniz.
A n t о n
(hər ikisinə əl verib çıqar)
Pək əla.
J a s m e n
(təlaşla)
Onu Knyaz çıqıyorkən görəcək,
Yenə dəhşət və alev püskürəcək.
L e n a
О qolay… qandırırım Knyazı bən.
J a s m e n
Lena! Ah, sən nə mələksin, bilsən.
Knyaz əlində gül dəməti sağ qapıdan girər.
L e n a
(ona yaqlaşır, gülləri heyrətlə süzərək)
Kimə aldın bunu?
K n y a z
(Dəməti kin və hiddətlə Jasmenin yüzünə çırparaq.)
Baq, iştə ona!
J a s m e n
Ah, yapılmaz şu həqarət qadına.
K n y a z
Söylə, burdan çıqan oynaş kim idi?
Bana düşman, sizə yoldaş kim idi?
Dağıdıb yurdumu məhv eylədilər,
Söylə bir, səndən о çapqın nə dilər?
L e n a
Bir günah yoq sanırım Jasmendə,
Bən çağırdım da, qəbahət bəndə.
K n y a z
(qızının qolundan tutub nifrətlə itər)
Haydı, dəf’ ol, bana dərs öyrətmə,
Bir çocuqkən, sapa yollar getmə!
(Lena sol odaya yaqlaşar, açarı verib çıqar, Knyaz bunu görüncə daha çılğın.)
İştə, həp bəlli qapanmış qapılar,
Görünür pərdəli hikmətlər var.
J a s m e n
Yetişir, qəhr ediyorsun bəni sən,
İftira, bən uzağım hər ləkədən.
K n y a z
Əvət, əxlaqı sönüklər, bəlli,
Göstərir kəndini ismət modeli.
Bir düşün, sən nə idin köydə ikən?
Nə idin, sonra nə oldun, Jasmen!?
Kimsəsiz bir qız idin ac, möhtac,
Gəlib oldun öyünən başlara tac.
Səni sevdirdi də ismət az-çoq…
Şimdi, əfsus, о da yoq, ah, о da yoq…
J a s m e n
Həp yalan… ən qara, ən kirli yalan!..
(Əlləri ilə yüzünü qapar, acı və sinirli bir halda ağlar durur.)
L e n a
(həyəcanlı fəryadla gəlir)
Getdi, həp var-yoqumuz getdi… Aman!
Qırılıb çəkməcələr, sandıqlar,
Aşırılmış paralar, hər nə ki var.
K n y a z
Nerdə baq, gör şu ədəbsiz Şakro?
L e n a
Evdə yoq…
K n y a z
Hanki cəhənnəmdədir о?
L e n a
Onu görmüş dəmin ev sahibəsi,
Əldə bir çanta… tıqanmış nəfəsi,
Savuşub bağça tərəfdən getmiş…
K n y a z
Bitdik artıq, bu xəbər pək müdhiş.
İştə! Oynaş güdən azğınlar için
Bu fəlakət belə azdır…
(Jasmeni nifrətlə süzərək.)
Miskin.
Bu xəyanətlərə bais həp sən!..
Hər bəla səndən, əvət, həp səndən…
(Kinli adımlarla sol odaya keçərək)
Sarmış ətrafımı vicdansızlar,
Ah, səfillər, qaniçən qansızlar!
J a s m e n
(göz yaşlarını silərək, Lenanı həsrətli baqışlarla qucaqlar)
Şimdi bildim ki, səadətmiş ölüm,
Öpəyim, gəl, səni son dəfə, gülüm!
(Öpər, palto və şapkasını alıb getmək istər.)
L e n a
(önünə keçərək)
Söylə, Jasmen, nerəyə, ah, nerəyə?
Yoq, bıraqmam səni…
J a s m e n
Dönməm geriyə.
Yetişir dinlədiyim son təhqir,
Bəni bıqdırdı şu altın zəncir.
Knyazın yapdığı vəhşi qabalıq,
Bir nəvaziş ki, çəkilməz artıq.
(Yerdəki gül dəmətindən birini alır.)
İştə bir xatirə… qalsın bəndə,
Bu da çignəndi, əvət, Jasmen də.
Bu gülün yoq deyil, əlbət, dəyəri,
Bir dikəndən daha kəskin zəhəri.
(Gedəcək olur.)
L e n a
Getmə, dur, mərhəmətin yoqmu bana?
Lena həmşirə qadar bağlı sana.
J a s m e n
Sən deyilsin bana həmşirə, xayır,
Taleyim çünki ölümdən qaradır.
Sən səadət və əsalət çiçəyi,
Bən fəlakət və səfalət böcəyi…
Bəni qoynunda böyütmüş boralar,
Kin və atəş savuran fırtınalar.
Olsa, həmşirəm olur həsrətlər,
Acılar, faciələr, dəhşətlər.
Əlvida!.. Artıq unut Jasmeni sən,
Unut artıq bəni…
(Sağ qapıdan çıqar.)
L e n a
(arqadan yaralı və ümidsiz bir halda)
Jasmen!.. Jasmen!..
K n y a z kinli adımlarla gələr.
K n y a z
Nerdə Jasmen?
L e n a
Savuşub getdi…
K n y a z
Əvət,
Bu da bir başqa xəyanət, dəhşət!..
Niçin uydum da, inandım ona bən!?
Sağ qalır sanma nə Jasmen, nə də sən!
(Sinirli bir halda bütün vücudu və səsi titrəyərək Lenaya hücum edər.)
Ah, rəzillər, yüzü ağ fahişələr!
L e n a
Yetər, ah!..
(Acı fəryadla başı dönüb yerə yıqılar.)
K n y a z
İştə cəza! Haydı, gəbər!..
Qeydlər
redaktə- ↑ Qrunevald 81