Koroğlu dastanı/Mahru xanımın Çənlibelə gəlməyi

←Pərizad xanımın Çənlibelə gəlməyi

Koroğlu dastanı. Mahru xanımın Çənlibelə gəlməyi Müəllif: Koroğlu

Koroğluynan bəylər→

Bəli, bu dəfə söhbəti sizə Çardaqlı Çənlibeldən açım. Çənçiskin avazımışdı.
Çardaqlı Çənlibel gül-çiçəyə qərq olmuşdu.
Vallahi behişt də onun yanında yalan idi. Bir tərəfdən gülün-çiçəyin ətiri, o biri tərəfdən bülbüllərin cəh-cəhi adamı məst edirdi.
Bu, o vaxt idi ki, Koroğlu ilə Giziroğlu Mustafa bəy Hasan paşanın qırx min qoşununu Toqat keçidində qanına qəltan etmişdi.
Giziroğlu Mustafa bəy Gizir qalasına dönəndən sonra qoşun sərkərdələrindən Şamlı bəy, Bəbir Alı, Şərxata Mədəd, Dəli Çovdar, Şir Vəli, Sanlı Səməd, Sırt Yusif, Qurd Cəlil, Cinli Mehdi, Adıbəlli, Aşıq Kəngərlə məsləhət-məşvərət edib, Gizir qalasında çəkidə yüngül, vəzində ağır nə vardısa yüklətdi qəflə-qatıra.
Yeddi yüz yetmiş yeddi dəlisi ilə üz qoydu Çardaqlı Çənlibelə.
Ustadların söz-sovuna görə, Koroğlunun, Nigar xanımın, cəmi Çənlibel
dəlilərinin Giziroğlu Mustafa bəyin dəliləri ilə gəlişindən kefdamaqları
çağ idi. Koroğlunun əmri ilə o günü Çardaqlı Çənlibeldə
yeddi yüz yetmiş yeddi tuncu, öyəc, erkəc boynu buruldu. Çənlibeldə
bir vur çatdasın idi, göz istəyirdi tamaşasına. Şərab içən kim, şərab
süzən kim...
Bəli, Giziroğlunun gəlişi şərəfinə qırx gün Çənlibeldə məclis quruldu.
Məclisin qırxıncı günü hamı baxdı Koroğlunun üzünə. Koroğlu
belə işlərdə çox arif idi. Anladı ki, dəlilər ondan söz istəyir. Koroğlu
yanındakı Bulğurlu sazı götürüb əvvəl-əvvəl zil-bəm elədi. Mindirdi sineyi-sandığa, dedi:
– Hey dəlilərim! Ulularımız söz söyləməzdən əvvəl, söyləyəcəyi fikri yüz ölçüb bir biçiblər, sinəmə bir neçə xanə söz gəlib. Deməyi məndən, eşitməyi sizdən.
Bəli, Koroğlu bayaqdı Bulğurlu saza tərsə-ovand tazana vurdu.
“Çoban bayatı” üstündə elə bir dəli nərə çəkdi ki, yer-göydə ənşərmənşər qopdu:

Söz igidin sərindən,
Dostluq olar dərindən.
İki qardaş bir olsa
Dağ oynadar yerindən.

Dağları gəzən mənəm,
Paşalar əzən mənəm,
Giziroğlu əl verdi,
Əhdimi pozammanam.

Gün dolanar, ay olar,
Dost-dostuna tay olar.
İki qüvvə bir olsa,
Paşalara vay olar.

Dəlilərim bac alar,
Dava günü öc alar,
İgid sözü bir olsa,
Xotkarlardan tac alar.

Soyum sərt, kürdü mənim,
Suyum bərk, Kürdü mənim,
Qoy eşitsin paşalar,
Arxam çox gurdu mənim.

Söz tamaşa yetişdi. Koroğlu sazla dediyini, sözlə də dedi. Sonra üzünü tutdu cəmi dəlilərə, dedi:
– Hey dəlilərim! Biz yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəli idik.
İndi Giziroğlu Mustafa bəyin 777 dəlisi də oldu bizim canbir qardaşımız,
– deyib bayaqdı Misri qılıncı çıxardı qınından. Giziroğlu Mustafa
bəy də bir himə bənd imiş kimi Giziri qılıncı çıxardı qınından. Hər
ikisi şəhadət barmağını yaralayıb qanını sıxdılar bir-birinə.
O tərəfdən də Şamlı bəylə Dəli Həsən, Qurd Cəlillə Dəmirçioğlu,
Bəbir Alayla Eyvaz xan, Şir Vəliylə Koroğlunun qoç balası Həsən
bəy, Sanlı Səmədlə Bəlli Əhməd, Yağıqıranla Tüpdağıdan, Sırt Yusiflə
İsabalı, Şərxata Mədədlə Gürcüoğlu, Dəli Çovdarla Dəli Mehdər,
Cinli Mehdiylə Halaypozan, Aşıq Kəngərlə Aşıq Cünun da yaraladılar
şəhadət barmaqlarını, qatdılar bir-birinə qanlarını. Əlqərəz, can qardaşlığı
Çənlibeldə oldu qan qardaşlığı.
Nigar xanım əlində iki piyalə durdu Koroğlu ilə Giziroğlu Mustafa
bəyin qənşərində. Cəmi Çənlibel xanımları da dayandılar əllərində
piyalə qan qardaşlarının qarşısında. Yox olsun yoxsulluq, Çənlibeldə
yemək-içməkmi yox idi. Dəlilər yedilər, içdilər, damaqlar oldu çağ.
Bəli, Koroğlu gecədən xeyli keçmiş üz tutdu məclisə, dedi:
– Can dəlilərim! Bilin və agah olun. Bu gündən sonra xotkarların,
paşaların, xan-xavanların, paşa-sultanların gözünə yuxu getməyəcək.
İndi gərək biz bəndi-bərələri, keçidləri, suvadları, karvan yollarını
göz bəbəyi kimi qoruyaq. Odu ki, hər bir sərkərin dəliləri ilə ərazisi
bəlli-başlı olmalıdı. Dəmirçioğlu, Qurd Cəlil, Həsən bəy, Sanlı Səməd,
Yağıqıran dəlilərilə Şamlı keçidini – Qanıxlı bərəsini, Sırt Yusif,
İsabalı, Cinli Mehdi, Şərxata Mədəd dəlilərilə Yağı qoruğunu, Eyvaz
xan, Dəli Çovdar, Halaypozan, Tüpdağıdan, Bəbir Alı dəliləriylə
Dardaş keçidini, Şamlı bəy, Dəli Həsən, Adıbəlli, Qorxuqanmaz, Gürcüoğlu
dəliləriylə Sınaq keçidini, Giziroğlu Mustafa bəy, Dəli Mehdər,
Aşıq Kəngər, Aşıq Cünun mənimlə Çardaqlı Çənlibeli quşdan ayıq, qurddan sayıq qorumalıyıq. Yığışma işarəmiz mənim nərəm, yaxud Giziroğlunun Haça şeşbəridi.
Əlqərəz, Koroğlu tapşıracağını tapşırmaqda, deyəcəyini deməkdə olsun, indi alın xəbəri İstanbulda xotkar Muraddan. Xotkar Muradın
qulağı ala-çula çalmışdı ki, aman-zaman bircə bacısı Mahru xanım
Giziroğlu Mustafa bəyə könül verib, bir fürsət axtarır İstanbuldan
yayınmağa. O idi ki, xotkarın kürkünə bərk birə düşmüşdü. Yuxusu
çəkilmişdi ərşi-əlaya. Köpmüş dana kimi tıs-tıs tısqırırdı. Bu tərəfdən
də Koroğlu ilə Mustafa bəyin dəlilərinin Çardaqlı Çənlibeldə qan
qardaşlığı qır saqqız olub yapışmışdı Xotkarın kəlləsinə. Çox götürqoydan
sonra xotkar qərara gəldi ki, məmləkətin paşalarına, sultanlarına,
pəhlivanlarına fərman yazsın.
Əlqərəz, Cəfər paşaya, Ərəb Reyhana, Hasan paşaya, Əhməd
paşaya, Qara paşaya, Davud paşaya, Səlim paşaya, Hüseyn paşaya,
Bürcü paşaya, Abdal paşaya, Bolu bəyə, Qədir paşaya, Ayaz paşaya,
Nəzər paşaya belə bir fərman yazdı: “Möhtərəm paşalar! Sizin hər
birinizin şan-şərəfini Alosmanda yeddi qatar dəvə karvanı çəkə bilməz.
Aslanlar zəhminizdən bəri-biyabanda tük tökür. Xəzinəmizin birillik
gəliri yeddi arxadan dolananızı yağ içində böyrək kimi saxlar. Bir
mehdər gədəsi ilə gizir gədəsi kəsib doqqazınızın çənəsini. Alosmanda
xotkar, paşa, sultan qızı qalmadı. Odu, hamısı çən-çiskinlidə yolkəsənlərlə,
başkəsənlərlə baş qoyublar bir yastığa. Ya gərək başımıza
papaq qoyaq, ya da İstanbul örpəyi. Biz birləşib bu gədələrin əhədini
kəsməsək, onda onlar bizim başımızı kəsəcək. Ya biz ad-sanla yaşa-
malıyıq, ya da ağzımıza yaşmaq almalıyıq. Qırx gündən sonra ramazandı.
Qoşunu səfərbər edin. İnşallah bu ramazanda əlimizə yolkəsənlərin
qanından həna yaxarıq. Kim Koroğlunun başını gətirsə, bacım Mahru
xanım baş yoldaşıdı, Çənlibelə yürüş on beş gündən sonra.
Hörmətlə Xotkar Murad”.
Xotkar fərmanı möhürləyib müşəmbələdi, verdi çaparlara. Çaparlar
üz qoydular Toqata, Ərzuruma, Qarsa, Ruma, Ərzincana, Hələbə, Bağdada,
Taxtı Süleymana, Ağ şəhərə, Vana, Diyarbəkirə, Üsküdara.
Əlqərəz, ağalar yaxşı deyib ki, sirrli söz quyuda da qalmaz. Onu da
deyək ki, xotkarın son günlər vurnuxmasından Mahru xanımın gözü su
içmirdi. Nə isə xotkarın bir ilməsi vardı. Şam süfrəsində Mahru xanım qəsdən çeçədi, dedi:
– Tacidarım! Dün gecə yuxumda gördüm ki, tacı-taxtın şəfəq saçır.
Xotkar dedi:
– Yuxun çin olsun, gözümün nuru! İnşallah, bu ramazanda mehdər oğlunun, gizir gədəsinin qanından əlinə həna yaxarsan. Elə o günü də
sənin baxtın İstanbulda nur saçar. İnşallah onda sənə bir toy edərəm, səsi Qaf dağını titrədər.
Bəli, nağılçılar sözünü qısa, köhlən mənzilini kəsə edər. Mahru
xanım xotkarın sözlərindən anşırdı ki, qardaşı bu neçə gündə niyə narahatmış.
Mahru xanım orasını da anladı ki, bu günlərdə xotkar Çardaqlı
Çənlibelə qoşun çəkmək istəyir. Mahru xanımı od götürdü. İlan-çayan
çalan yatdı, o yatmadı. Gecə səhərəcən aranı dağa, dağı arana daşıdı.
Kirpik çalmadan açdı sabahın gözünü. Üzünüzə uğurlu sabahlar açılsın.
Mahru xanımın dayəsi içəri girəndə gözlərinə inanmadı, dedi:
– Ömrümün butası, canımın yarısı! Olmasın azar, bu nə halətdi düşmüsən? Gözlərinə qan sızıb?!
Mahru xanım dedi:
– Aman dayə! Əl mənim, ətək sənin, dərdimə bir əlac.
Mələk dayə dedi:
– Bıy, başıma xeyir, bala! Sənin dərdin gəlsin dayənə. Bəyəm
ölmüşəm, itmişəm. Bu saat Alosmanın loğmanlarını tökərəm buraya.
Mahru xanım baxdı ki, dayəsi mətləbi almadı, dedi:
– Can dayə! Mənim dərdimin əlacı loğmanlıq deyil. Bu bir sirrdi
girib bağrıma. Sirr də ki, sirli qalmalıdı. Mələk dayə ömür görmüş, dünya
yormuşdu. Çox sirrlərin üstündən su içib yola salmışdı. Mahru xanımın
dediyindən anladı ki, bu sirr cavanlıq, xanlıq, sultanlıq sirridi, dedi:
– Ömrüm-ömrünə calansın! Hələ sənin nə yaşındı. Sirr adamı
saraldıb sapa, incildib ipə döndərər. Hər düyünün bir ilməyi, hər sirrin
bir işartısı var. Sən sirrini de, dayən sirr dağarcığıdı. Sirrini mənə də deməyib, bə kimə deyəcəksən, canım sadağa.
Mahru xanım dedi:
– Canım, gözüm, şirin-şəkər sözüm dayə! Mənə elə adam tap ki,
başını islatsın burda, Çənlibeldə otursun dəllək qarşısında.
Əlqərəz, çox götür-qoydan sonra Mələk dayə dedi:
– Qızım, sənin bu müşkül dərdinin əlacı ancaq Xoca Yaqubdadı.
Bir namə yaz, verərəm Xocaya. Hesabında Xoca Yaqub bu günlərdə qayıtmalıdı Təbrizə.
Mahru xanım dedi:
– Can dayə! Bu sirri tək göydə ulu Tanrı, yerdə sən bilməlisən.
Mahru xanım qələm, kağız götürüb ürəyindəkilərini, xotkardan
eşitdiklərini üşələdi sətirlərə, müşəmbələyib verdi dayəsi Mələyə.
Bəli, Mələk dayə naməni Xoca Yaquba aparmaqda olsun, alın
xəbəri Xoca Yaqubun kimliyindən.
Ustadların söz-sovuna görə, Xoca Yaqub Təbrizdəndi. İyirmi ildən
artıq idi ki, Təbriz, Dərbənd, Şirvan, Naxçıvan, Gəncə, Tiflis, Toqat,
İstanbul, Hələb, Misir, Şam, Bağdad bazarlarında tacir-tüccarlıq edib,
ad alıb surfa salmışdı. Xoca Yaqub Koroğlu ilə bərk dost olduğundan
Gəncə, Tiflis, Alosman bazarlarına mal çıxarmaq sarıdan beli bərk idi.
Amma Şərul, Dərələz, Çuxur oba, Ağrı, Qars karvan yolu sarıdan
ehtiyat edirdi. Bu karvan yolunun bəndi-bərəsini Giziroğlu Mustafa
bəy kəsmişdi. Quş uçsa qanad, qatır keçsə dırnaq salardı. İllaha da
Şamlı bəylə Cinli Mehdinin əlindən tacir-tüccar, xan-xavan, bəzirganlar
gəlmişdilər cana. Elə ki, düşdün Cinli Mehdinin əlinə, tök
mətahını, qurtar canını.
Əlqərəz, Xoca Yaqub bu dəfə İstanbula karvan qaldıranda oğlu
Pənah qırsaqqız olub əl çəkmədi yaxasından, dedi:
– Ateyi-mehriban! Bu səfərə mən də səninlə gedəcəm.
Xoca Yaqub dünyagörmüş, çox səfərlər yorub yola salmışdı.
Bilirdi ki, Pənah hələ yenicə özünü bozardıb. Bərkə-boşa düşməyib.
Xasiyyəti də tünddür. Dedi:
– Can-ciyərim! Bu dəfə yol uzaq, səfər ağırdı. İnşallah Gəncəyə
gedəndə səni mütləq apararam.
Bəli, Xoca Yaqub dedi, yalvar-yaxar etdi. Amma Pənah
dediyindən dönmədi ki, dönmədi. Dedi:
– Ateyi-mehriban! Sən məndən qızırğalanma. Mən uşaq deyiləm.
Adıma nahaqdan “Qara Pələng” demirlər. Bu dəfə karvanı qaçaqquçaqdan,
haramilərdən özüm keçirəcəyəm. Koroğludu, Giziroğludu nədi, görərlər ki, analar necə oğullar doğub?!
Xoca Yaqub baxdı ki, ey dili-qafil, oğlunun damarlarında qan qaynayır. Çox havalıdı. Elə hey qan-qan deyir. Dedi:
– Oğul, bala! Sinəmə bir neçə xanə söz gəlib. Deyim, anlayarsan, çox yaxşı, anlamazsan öz işindi:

Gözlərimin nuru oğlum,
Yaşın hara, qan-qan hara?
Koroğlu igid dəlidi,
Başın hara, qan-qan hara?

İyidləri sanlı-sanlı,
Hər birisi dəliqanlı,
Əyinləri dəmir donlu,
Huşun hara, qan-qan hara?
Ağqayadan nərə çəkər,
Bəzirganlar malın tökər,
Çox igidlər, dizə çökər,
Yaşın hara, qan-qan hara?

Həsəni fənddi, feilli,
Dəmirçisi dəvə kinli,
Nizələri haça dilli,
Tutun hara, qan-qan hara?

Yaqub Koroğluya qardaş,
Dar günümdə olub sirdaş.
Nərə çəksə, salar təlaş,
Başın hara, qan-qan hara?

Söz tamama yetişdi. Xoca Yaqub dedi:
– Canım oğul! Səni cavanlıq qanın coşdurur. Ticarətdə də sənin səriştən yox. Oğul, səfər uzun, sənsə naşı. Gəl bu dəfə ətəyindən tök daşı.
Kimə söz deyirsən?! Ay Qara Pələng başa düşdü ha?! Əlqərəz,
Xoca Yaqub nə qədər yalvar-yaxar etdi, Qara pələng dediyindən dönmədi.
Axırda Xoca Yaqub çarı-naçar verdi razılıq.
Ata, oğul ya mədəd səndən – deyib, karvanı qaldırdı səfərə. Günə
bir mənzil, tey mənzil, az gedib çox gedib az qatdılar gecəni gündüzə.
Qırdılar yolun damarını. Xoca Yaqub ramazana qədər istəyirdi ki,
özünü yetirsin Təbrizə.
Əlqərəz, Xoca Yaqub çatdı İstanbula, çarvadar bazarında karvanı
karvansarada rahladı. Öyrəndi bazarın məzəndəsini. Başladı matahını
xırıda. Hərdəm bir də deyərdi:
– Ayə, Qara Pələng! Mollanınkı azardı, tacirinki bazar.
Bazarın şirin yerində Mələk dayə kəsdi Xoca Yaqubun yanını.
Dedi:
– Xoca dədə! Mal-mətahın bazarlı olsun.
Xoca Yaqub dedi:
– İman yiyəsi olasan, a Mələk qarı. Yaxşı Təbriz xalı-xalçam var.
Şal, alqumaşım var.
– Xoca lələ! Mənə nə xalın, nə şalın lazımdı. Bəri dur, bir qulaq
as, sözüm var.
Əlqərəz, dayə Xoca Yaquba nə dedi, nə demədi onu özü bilər.
Amma, Mahru xanımın müşəmbəli məktubunu verdi ona, ovcuna da əl
xərcliyi basıb dedi:
– Xoca lələ! Göydə ulu Tanrı, yerdə sən. Bu əl xərcliyinə bir at al,
sal özünü Çənlibelə.
Xoca baxdı ki, pis yerdə axşamladı. Bazarda mətahı çox, Qara
Pələngin də belə işlərdə səriştəsi yox. Öz-özünə dedi:
– Allahdan xeyirmiş. Nə olar-olar. Qoy bazarlığım qurban olsun
Koroğlunun ad-sanına:
Əlqərəz, oğlunu çağırıb dedi:
– Oğlum! Mal-mətah amanatı. Dəyər-dəyməzinə necə gəldi xırıd
elə. Mənim dəyəsi yerim var. Oğlum, səni Sarı sərbanla Dardaşda
gözdəyəcəyəm.
Xoca Yaqub Sarı sərbana tapşıracagını da tapşırdı. Verdi özünü baş
meydanda at bazarına. Bir at alıb, ya mədəd səndən deyib, üz qoydu
Çardaqlı Çənlibelə. Dağlar aşdı, dərələr keçdi. Kəsdi qırdırmasına
yolun hənrini. Günə bir mənzil, teyi-mənzil təngnəfəs özünü yetirdi
Sınaq keçidinə. Dəli Həsən baxdı ki, bu dəfə Xoca Yaqub xeyir-
xəbərlə gəlməyib. Tutdu atın cilovunu, Xoca Yaqub nə handan-nə
hana özünü toxdadıb dedi:
– Ayə, ömrü budanmış! Yetir məni Qoç Koroğluya.
Əlqərəz, Dəli Həsən, Xoca Yaqub başı lovlu üz qoydular Çardaxlı
Çənlibelə. Kəsdilər yolun əhədini. Malsağını özlərini yetirdilər Yağı
qoruğuna. Bu o vaxt idi ki, Koroğlu Giziroğlu ilə Ağqayadan durbinlə
karvan yollarına baxırdılar. Giziroğlu dedi:
– Can Koroğlu! Bax, iki atlı ley kimi Yağı qoruğunu haqlayır.
Koroğlu təfərinclə baxanda nə görsə yaxşıdı, gördü ki, gələnlər
Xoca Yaqubla Dəli Həsəndi. Dedi:

Can sirdaşım Gizir oğlu,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.
Dəlilərə dostdu sadiq,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Özü tacir, can qardaşım,
İlqarı düz, sirr yoldaşım,
Qurbandı dostuma başım,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Xoca gəlməz boş-boşuna,
Soğan doğranıb aşına.
Kim toxunub qardaşıma?
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Mərddi, basmaz duz-çörəyi,
Var arada dost diləyi,
Təmizdi, safdı ürəyi,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Xoca Əziz, xoca başı,
Dəlilərin sirr qardaşı.
Tüccarlıqda deyil naşı,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Tacirlikdə adı vardı,
Dostluğunun dadı vardı.
Kişilikdə zatı vardı,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Koroğlunun vardı sözü,
Dostluğunda ağdı üzü.
Yada salıb yenə bizi,
Bu gələn Xoca Yaqubdu.

Söz tamama yetişdi. Koroğlu dedi:
– Can Giziroğlu! Nəsə Alosmandan bəd xəbər var. Xoca alışverişini
buraxıb, başı lovlu gəlməz. Koroğlu bayaqdı Ağqayada bir
dəli nərə çəkdi. Çənlibel dəliləri bənd-bərələrdən axışıb gəldilər.
Durdular əmrə müntəzir. Dəli Mehdər tutdu Xoca Yaqubun atının
cilovunu. Nigar xanım cəmi xanımlarla irəli yeriyib Xoca Yaquba xoş
gəldin dedi. Koroğlu baxdı ki, Xoca Yaqubda hey qalmayıb, dedi:
– Canım Xoca, gözüm Xoca! Ölüsən o dünyadan, dirisən bu dünyadan
mənə bir xəbər.
Xoca Yaqub dedi:
– Can Koroğlu! Məndə hey qalmayıb, xotkar Muradın bacısı
Mahru xanımın naməsi patavamdadır.
Əlqərəz, Aşıq Cünun açdı patavanın sarığını, çıxardı müşəmbəli
naməni verdi qoç Koroğluya.
Koroğlu müşəmbəni açdı, gördü namə Giziroğlu Mustafa bəyədi.
Dedi:
– Can Giziroğlu! Bu dəfə namə sənədi. Deyəsən Mahru xiffət çəkir.
Giziroğlu naməni oxudu. Gözləri döndü qan çanağına. Koroğlu
dözməyib dedi:
– Ayə, Giziroğlu! Rəngin niyə avazıdı. Oxu görək xotkar qızı nə
yazıb?
Giziroğlu dedi:
– Can Koroğlu! Naməni oxumazdan əvvəl sinəmə bir neçə xana
söz gəlib. İcazə ver onu sazla deyim.
Koroğlu dedi:
– Ayə, Giziroğlu! Sən elə həmişə izindəsən.
Sözə bənd imiş kimi, Giziroğlu Mustafa bəy Aşıq Kəngərdən sazı alıb bəmini bəm, zilini zil etdi. Aldı görək halına binən nə dedi, tərəfindən biz deyək, siz şad olun:

Məndən xəbər soran qardaş,
Namə xotkar qızındandı.
Xotkar qurub bizə kələk,
Namə xotkar qızındandı.

Namə verib dolaylara,
Əmir edib alaylara,
Kilid vurub saraylara,
Namə xotkar qızındandı.

Giziroğlu ölər, dönməz,
Atəşlərə yanar, sönməz,
Xotkar, paşa nədi, bilməz,
Namə xotkar qızındandı.

Bəli, söz tamama yetişdi. Giziroğlu sazla dediyini, sözlə də dedi. Dübarə sazı basdı sineyi-sandığa. Götürdü görək Mahru xanım Giziroğluna nə yazıb. Tərəfindən ərz eləyək qulluğunuza. Sizə könül şadlığı.

Şan-şərəfim əcəm oğlu,
Xotkar bu gün fərman verdi.
Sənə yesir şirin canım,
Xotkar bu gün fərman verdi.

Yığıb dəli halayları
Çoxdu nizam alayları.
İşə salıb qolayları
Xotkar bu gün fərman verdi.

Susayıbdı qanınıza,
Yaxıb ləkə sanımıza,
Qoşun gəlir yanınıza
Xotkar bu gün fərman verdi.

Ramazana vaxt eləyib,
Paşalara saxt eləyib,
Hücumçün vaxt girələyib,
Xotkar bu gün fərman verdi.

Qiymət qoyub başınıza,
Höküm verib hamınıza.
Ölüm yazıb canınıza,
Xotkar bu gün fərman verdi.

Mahru da sənə sadağa,
Kimə gedim dərdə dada,
Sənsiz ömrüm gedər bada,
Xotkar bu gün fərman verdi.

Söz tamama yetişdi. Giziroğlu Mustafa bəy məktubun dil-cavabını
da oxudu, bə bilməyəsənmi, xotkar Murad Ramazan bayramına qədər
saysız-hesabsız qoşunla üstümüzə gəlir.
Bəli, dəlilər başladılar zəncir gəmirməyə. Koroğlu baxdı ki, dəlilərin
halı özündə deyil. Bıçaq vursan qan çıxmaz. Bir himə bənddilər.
Bu tərəfdən də elə bil Giziroğlunun sir-sifətini boran vurmuşdu. Hirsindən,
hikkəsindən üst dodağı göy, alt dodağı yer süpürürdü. Koroğlu
dedi:
– Qoç dəlilərim! Sinəmə bir neçə xanə söz gəlib. Onu da deyim.
Sonra başlarıq məsləhət-məşvərətə.
Götürdü görək Qoç Koroğlu nə dedi. Ərz eləyək tərəfindən qulluğunuza:

Hərzə-hədyan nədi, qoç dəlilərim,
İndi ağıllı bir məsləhət gərək.
Kəsək gədikləri, bənd-bərələri,
İndi ağıllı bir məsləhət gərək.

Tutaq keçidləri, suvadaqları,
Dolay aşrımları, ovalıqları,
Düşmən hiyləsini, hər soraqları –
İndi ağıllı bir məsləhət gərək.

Koroğlu heç vaxt olmayıb naşı,
Döyüşdə unutmaz yarı-yoldaşı,
Tutmağa düşmənlə cəngi-savaşı,
İndi ağıllı bir məsləhət gərək.

Söz tamama yetişdi.
Giziroğlu Mustafa bəy dedi:
– Can Koroğlu! Belə görürəm hamı dəlilər zəncir gəmirir. Xotkar
Murad bicdi. Hücuma keçməmişdən əvvəl planını yüz ölçüb, bir biçir.
Düşmənini gözləmədiyi yerdən yaxalayır. Köhnə hiyləgərdi. Bilir ki,
Qars, Ağrı, Çuxuroba yolu kəsə, ağıla gəlməzdi. Qoşunun gərdiş etməsi
üçün şərait əlverişlidi. Əsas qüvvəni bu səmtə yönəldəcək. Bizi
çəkiyə çəkmək üçün qoşununun az qismini Yasdıqar səmitdən Ayqır
keçidinə yönəldəcək. Alosman şəhərlərində az qüvvə saxlayacaq. Biz
əsas qüvvəmizi Ağrı keçidinə toplamalı, bir qismini isə Ayqır keçidində
pusquda qoymalıyıq. Say-sambal dəlilərdən yeddi yüz yetmiş
yeddisini Sınaq keçidindən Alosmana yeritməliyik. Düşməni yaxalayıb
yurdunda turp əkməli, xəzinəsini qənimət gətirməliyik.
Koroğlu dedi:
– Giziroğlunun döyüş nəqşi qəbul edilsin. Dəmirçioğlu, Eyvaz
xan, Şamlı bəy, Cinli Mehdi, Həsən bəy dəlilərilə Ağrı keçidinə, Dəli
Həsən, Sırt Yusif, İsabalı, Dəli Əhməd, Adıbəlli, Halaypozan
dəlilərilə Sınaq keçidindən İstanbula hərəkət etməli, qalan dəlilər
mənimlə Çənlibelin müdafiəsində qalır.
Söz Koroğlunun ağzından çıxar-çıxmaz Çənli xanımları doldurdu
piyalələri. Dəlilər piyalələri nuş etdilər. Bayaqdı qızıl quş kimi Giziroğlu
Alapaçanın, Bəlli Əhməd Sürdatın, Adıbəlli Qaragözün, Halaypozan
Sarınərin, Dəmirçioğlu Ərəbatın, Eyvaz xan Düratın, Şamlı bəy
Bozqarın, Cinli Mehdi Qarasənilin, Həsən bəy Aşqardorun, Dəli
Həsən Haçadilin, Sırt Yusif Köhlənşirin, İsabalı Qəmərdayın, Dəli
Çovdar Əltərpənməzin bir göz qırpımında qondular yəhərin qaşına.
Məşq meydanında bir dəfə gərdiş edib, ya mədəd səndən deyib, elə bir
dəli nərə çəkdilər ki, Çənlibeldə ənşər-mənşər ərəsəti qopdu.
Əlqərəz, hərə üz qoydu öz yolu ilə bəlli-başlı bəndi bərəsinə.
Bəli, dəlilər yolunu dəstələməkdə olsun, indi alın xəbəri İstanbulda
Qara Pələngdən. Qara Pələng alış-verişdən yorğun-arğın karvansaraya
qayıtdı. Tacir tüccarlardan eşitdiyi söz-sov başladı qəlbini ac qurd
kimi gəmirməyə. Ha çalışdı ki, gözünün acısını alsın, bacarmadı.
Dözməyib sərbanbaşı Sarıdan soruşdu:
– Ağeyi Sarı! Sən dünyagörmüş, çox ölkələr dolaşmış adamsan.
Ağlın nə kəsir, Koroğlu bu qədər Alosman qoşununa dov gələ bilərmi?
Sarı sərban dedi:
– Oğlum! Hərçəndi bu işlər bir qədər müşküldü. Amma, oğul!
Koroğlu da bir Koroğludu. İmanım Allaha, deyirlər Köroğlunun özü
də, dəliləri də qurd südü əmib. Elə ki, Koroğlu nərə çəkir, dəliləri olur
qızmış şiripələng. Düşürlər ac qurd kimi qənimlərinin canına. Biçirlər
yağıların başını ura yerinin kəliyi kimi. Ay oğul! Bir qoşunun ki, ola
başçısı Sırt, Qurd, Dəli, Dəmirçi, Şir, Şərxata, Yağıqıran, Qorxuqammaz,
Geridönməz, Tüpdağıdan, Halaypozan, daha nə bilim ay bala,
saymaqla tükənəndilərmi. Hərə bir söz deyir. Qanmırlar, qandırmırlar.
Kimi istəyirlər qaldırırlar, kimi istəsələr cızdağını çıxarıb yandırırlar.
Bazar bilmirlər, sövda görməyiblər. Amma, oğul, paylarını qazancın
duruca yerindən bölüb götürürlər. Görənlər deyir, sifətlərindən zəhrimar
yağır. Hər biri yeddi boyun kəlin zəncirini qırır. Boy-buxunları da
dama dirəndi. Kimə təpinirlər, gözlərini ağardırlar, kişilikdən kəsilir.
Amma, oğul, adam gərək insafını da yandırmasın. Kişilər kasıb-kusub
adamlarıdı. Onlarınkı şahlar, xotkarlar, xan-xəvanlar, paşalar, sultanlar,
malını yeməz tacir-tüccarlarladı. Dağıdırlar var-hallarını, paylayırlar
əlsiz-ayaqsızlara.
Söhbət bura çatanda Qara Pələng dedi:
– Ağeyi Sarı, and verirəm imanına, atamla kəsdiyin duz-çörəyə.
Mətahın olub qalanını sat dəyər-dəyməzinə, qafla qatırı apar atam deyən
yerə. Mən getdim. Məndən tacir olmaz. Sənin dediyin o Koroğlu elə
deyəsən mənim adamımdı.
Əlqərəz, səhər xoruzun ilk banındaca Qara Pələng Sarı sərbanla
halal-hümmət edib, atının cilovunu boşladı Çənlibel səmtinə. Atalar
yaxşı deyib, kor kimdi nabələd. Qara Pələng dağ deməyib, dərə
deməyib başladı hər yerdə yolu qırdırmasına dəstələməyə. Qatdı gecələri
gündüzə. Tökdü atın nal-mıxını. Gördü iş fırıxdı, at taşaxorlayıb.
Şər qarışanda özünü yetirdi bir dağ kəndinə. Oldu bir qocanın qonağı.
Qoca dünyanı yorub boğazından keçirmiş adam idi. Baxdı ki,
qonağı sir-sifətdən uşaq olsa da, hələ Tanrı törpüsü dəyməyib. İştahası
da ac qurd kimi. Şam süfrəsindən sonra qoca soruşdu:
– Oğlum! Qonaq Allah qonağıdı. Hansı qohumlardansan? Gəlişin
hardan, gedişin hara? Bir az buralar məxşuşluqdu.
Qara Pələng dedi:
– Babacan! Mən Təbrizli Xoca Yaqubun oğluyam. İstanbuldan
gəlib, Çənlibelə gedirəm. Yolda atımın nal-mıxı tökülüb. Taşaxorlayıb.
İndi qalmışam xanaxan.
Qoca baxdı ki, qonağı hert-mert qanmır. Bir az açıq-saçıq danışır.
Dedi:
– Oğlum, at məndə. Atını qoyarsan burada. Minərsən mənim Alagöz
ürgəmi. Səni dar-damanda qoymaz. Amma oğlum, bil və agah ol!
Koroğludu, Giziroğludu, Çardaqlı Çənlibeldi onların adını çəkmə.
Dünən buralarda başlarında qotazlı fəs, əyinlərində qırmızı şalvardan
çox görüblər. Onlar da Çənlibelin səmt-suatını soruşurlarmış. Ehtiyat
igidin yaraşığıdı, bala.
Qara Pələng dedi:
– Babacan, sən dünyagörmüş adamsan. Adam bir dəfə dünyaya
gəlir, onu da gərək kişi kimi yaşaya! Çaqqaldan çaqqal, qurddan qurd
olar. Sən mənə Qoç Koroğlunun, Çənlibelin səmt-suatını salğa ver.
Mən sənin o genbalaqlı fəsi qotazlılarından nəsitmirəm.
Qoca dedi:
– Uğurun xeyir, bala! Sən Alagözün cilovunu boşla. O səni düz
Çardaqlı Çənlibelə aparar. Alagözün qardaşını keçən il Cinli Mehliyə
vermişəm, iyini duyar.
Qara Pələng dedi:
– Babacan! Cinli Mehli kimdi?
Qoca dedi:
– Oğlum! Cinli Mehlini Şərul, Dərələz, Çuxuroba basarağında
tanımayan küllü kavurdu. Onun min bir feli, bir o qədər də qeylü-qalı
var. Giziroğlu Mustafa bəyin sağ əlidi. Nə bilim, ay bala! İndi də
deyirlər ki, qoşulub Çənlibeldə Koroğluya. Onun oyunlarından Tanrıtaala
da baş açmaz. Amma, oğul, kişinin dini-məshəbi ayrı da olsa,
Allah adamıdı. Dinə gəlsin. Onun işi hampalarla, varlılarla, paşapuşalarladı.
Kasıb-kusub əli tutandı.
Oğlum! Sənə bir namə verəcəm. Çatdırarsan o Cinli Mehliyə. Elə
orada da yaxından dostlaşarsınız – deyib, qoca qələm-kağız götürüb yazdı:
“Mehdi ağa! Bil və agah ol, bu tərəflərdə havalar məxşuşdu. Qırmızı
tuman, gen balaqlılar yerə-göyə zəncir salıb sizi axtarır. Quşdan
ayıq, qurddan sayıq olun. Alosman qoşunları Ağrı keçidinə tərəf
daşdanır. Dostun Hinir Vəli”.
Qoca məktubu qatlayıb verdi Qara Pələngə. Dilcavabında dedi ki,
namə əmanəti. Ələ keçsə hər ikimizin qulaqları gərinəcək, ağzımızın
qıyası soyulacaq. Dərimizə saman təpinib camaata görk ediləcək.
Əlqərəz, obaşdan Qara Pələng boşladı Alagözün cilovunu. Sannasunna
yollarla qırdı yolun damarını. Ertəsi gün yaxar-yatmaz çatdı bir
qoruğa. Özünü verdi sərin bir bulağın başına. Su içib, əl-üzünü yudu.
Alagözü yançidar edib, bulağın başındakı ağacın kölgəsində dirsəkləndi.
Getdi qara div yuxusuna.
Bəli, nə qədər yatmışdı, onu Qara Pələngin özü bilərdi. Ayılanda
gördü ki, möhkəm-möhkəm kəl zəncirilə sarınıb ağaca. Qəhr boğdu.
Atasının, Sarı sərbanın, qocanın, Koroğlunun dara düşəndə çəkdiyi
nərə düşdü yadına. O idi ki, qovşuruldu, güc verdi, elə bir nərə çəkdi
ki, yeddi böyük kəl zənciri pul-pul olub səpələndi dörd bir yana.
Koroğlu, Şir Vəli, Sanlı Səməd, Bəbir Alı, Şərxata Mədəd, Yağıqıran
aralıqdan baxıb tamaşa edirdilər.
Koroğlu irəli gəlib dedi:
– Əhsən səni doğan ananın südünə!
Qara Pələng qeyzlənib dedi:
– Atam yerində kişisən! Ağır deyərdim. Mənlə zarafatın var, kişi
kimi gir meydana. Bir qəbiristanlıq boynu yoğunla bir uşağın üstünə
düşüb yuxuda əl-ayağını ağaca sarımaq namərdlikdi. Kişisən işi mərdimərdanə
gör.
Koroğlu baxdı ki, yox, bu qanıb-qandırmır. Ortalığa meydan söhbəti
salır. Öz-özünə dedi:
– Gəl bunu sına. Uşaq olasan, pəsinməyib diri-diri danışasan.
Dedi:
– Ayə Bəbir! Gör bu ağzı qatıqlı nə deyir.
Bəli, Bəbir Alı girdi meydana. Qara Pələng bir göz qırpımında
Bəbir Alını basmarlayıb saldı dizinin altına.
Əlqərəz, Şərxata Mədədi, Yağıqıranı, Şir Vəlini, Sanlı Səmədi
qalaqladı yan-yana. Koroğlu baxdı ki, iş şuluqdu, özünü sındırmadı,
dedi:
– Oğlum! Sinəmə bir-iki yarpaq söz gəldi. Deyim bəlkə karına
gəldi.
Aldı Koroğlu:
Sədd afərin, oğul, sənə,
Bu boyda zor olmaz-olmaz.
Verrəm müjdə dəlilərə,
Bu boyda zor olmaz-olmaz.

Aldı Qara Pələng:
Rişxənd eyləmə babacan,
İgiddə zor olar-olar.
Vermə müjdə dəlilərə,
İgiddə zor olar-olar.

Aldı Koroğlu:
Poladdan möhkəmdi canın,
Bilinməyir adın-sanın,
Züryətisən hansı xanın,
Bu boyda zor olmaz-olmaz.

Aldı Qara Pələng:
Mərdlərə qurbandı canım,
Bəl-bəllidi adım-sanım,
Düşməniyəm hər bir xanın
İgiddə zor olar-olar.

Aldı Koroğlu:
Gəl girmə nərilə cəngə,
Çəkərəm səni məhəngə,
Güc çatmaz qoca nəhəngə,
Bu boyda zor olmaz-olmaz.

Aldı Qara Pələng:
Qara Pələng girər cəngə,
Çəkər sən nəri məhəngə.
Bir sırtdır qoca nəhəngə,
İgiddə zor olar-olar.

Söz tamama yetişdi. Koroğlu gördü ki, bu uşağın boynu qoltuq
görməyib. İnsafı, kişinin oğlundan yaxşı dəli olar. Uşağı sındırmamaq
üçün əl verdi.
Qara Pələng elə bildi ki, rəqibi onunla sınanmaq istəyir. Bayaqdı
yapışdı Koroğlunun əlindən, elə sıxdı ki, barmaqlar girdi bir-birinin
içinə. Koroğlu gördü bu xına o xınadan deyil. Uşağın əlləri dəmirçi
məngənəsi kimidi. Bayaqdı bir dəli nərə çəkdi. Qara Pələngin
qulaqları güyüldədi. Qolları boşaldı, düşdü üzü üstə yerə. Bu ilmi
ölübsən, bildirmi. Dəlilər qamarladılar Qara Pələngi. Üzünə su səpən
kim, sinəsini, kürəyini ovan kim.
Əlqərəz, nə handan, nə hana Qara Pələng gəldi özünə. Qara
Pələng indi anladı ki, bu, Koroğlunun dəli nərəsidi. Dedi:
– Baba Koroğlu! Bağışla günahımı, səni anşırammamışam.
Sonra da papağının astarında gizlətdiyi Hinir Vəlinin naməsini
verdi Koroğluya.
Bəli, Koroğlu namənin məzmunu ilə tanış olub dedi:
– Oğlum, bəs sən kimsən?
Qara Pələng dedi:
– Baba Koroğlu! Əsil adım Pənahdı. Tay-tuşlarım adımı zarafatla
Qara Pələng çağırırlar. Təbrizli Xoca Yaqubun oğluyam.
Koroğlu Xoca Yaqubun adını eşidər-eşitməz basdı Qara Pələngi
bağrına, dedi:
– Halal olsun qardaşım Xocanın çörəyi sənə! Oğul, bəs belə
haradan gəlib, hara gedirsən?
Qara Pələng başına gələnləri Koroğluya nağıl etdi. Koroğlu mindi
cin atına dedi:
– Ayə Dəli Mehdər! Çək Ayqırı meydana.
Əlqərəz, Şir Vəli, Bəbir Alı, Şərxata Mədəd, Yağıqıran, Sanlı
Səməd, Qara Pələng də Koroğlu kimi oldular atlarına suvar. Üz qoydular
Dardaş səmtindən Ağrı keçidinə. İki ötər, üçüncü gün özlərini
yetirdilər Ağrı kəndinə. Gördülər ki, leş bir tərəfdə, baş bir tərəfdə.
Əsil ərəsət meydanıdı. Alosman qoşunlarının sağ cinahında Dəmirçioğlu
əl eyləyib yeddi boyun kəl zəncirinə. Hər hərləyəndə on-on
beşini lehrə vurur. Şamlı bəy, Eyvaz xan özünü vurub qoşunun ortasına,
göz istəyir tamaşasına. Həsən bəylə, Cinli Mehdi dəstələyib qoşunun
sol cinahını. Şir Vəli, Sanlı Səməd özlərini yetirdi Dəmirçioğluna.
Bəbir Alı, Yağıqıran, Dəli Mehdər özlərini yetirdilər Şamlı bəylə,
Eyvaz xana, Şərxata Mədədlə Qara Pələng də vurdular özlərini sol
cinaha. Başladılar Alosman qoşunlarını pencər kimi biçməyə.
Koroğlu baxdı ki, gün yaxır, amma Osmanlı qoşunu bir ucadan hey
sel kimi axır. Özünü saxlaya bilmədi. Bayaqdı bir dəli nərə çəkdi. Vurdu
özünü qoşuna. Koroğlunun dəli nərəsindən Ağrı dağında Nuh əyyamından
qalmış qar uçqunu yeridi üzü aşağı. Bir tərəfdən qar uçqununun
uğultusu, bir tərəfdən qoç Koroğlunun nərəsinin küyültüsü Alosman
qoşununu saldı pərən-pərən. Əldən çıxan yer axtardı başını daldalamağa.
Əlqərəz, Koroğlu dəliləri ilə Ağrı keçidində Alosman qoşunlarını
pərən-pərən salıb qovmaqda olsunlar. İndi də alın xəbəri Ayqır
keçidində Dəli Həsən, Sırt Yusif, İsabalı, Dəli Çovdardan.
Dəli Həsən dürbünü götürüb süzdü dağları, dərələri, keçidləri.
Gördü ki, Alosman qoşunları Ayqır keçidinə sel kimi axışır. Ürəyi
qubar elədi, hərlədi sazı sineyi-sandığa:

Çox gəzmişəm oylaqların,
Var ol səni, Maymaq dağı.
Vüqarımı sən veribsən,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Qoyun-quzu mələr səndə,
Çox gəzmişəm çiskin, çəndə,
Evladınam sənə mən də,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Qoşun gəlib bağrın əzir,
Oğul-qızın necə dözür,
Düşmən baxıb ağzın büzür,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Çox qalmışam səndə qonaq,
Gəl eyləmə məni qınaq,
Ağır dedim sənə bayaq –
Var ol səni, Maymaq dağı.

Dağlar mənim damanımdı,
Hər gədiyin amanımdı.
İndi savaş zamanımdı,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Dəli Çovdar, İsabalı,
Sırt Yusifin qeylü-qalı.
Çəkib başın çox zavalı,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Dəli Həsən nərə çəkər,
Düşmən indi zəhər içər,
Çoxları başından keçər,
Var ol səni, Maymaq dağı.

Bəli, söz tamama yetişdi, Dəli Həsən bayaqdı bir nərə çəkdi. Əkssədası
dağlardan gəldi. Sırt Yusif kəsdi qoşunun sol cinahını. Dəli
Çovdar, Dəli Həsən dəlilərilə dayandılar. Alosman qoşunları ilə üzüzə,
İsabalı dəliləriylə tutdu sol cinahı Ərəsət meydanı başladı, nə
başladı. Yağı görsə, yazığı gələrdi. Çox belə döyüşlərdə İsabalı fənd
işlətmişdi. Bu dəfə də fürsəti fövtə vermədi. Dəlilərin bir qismini
qoydu sağ cinahda. Bir qismini götürüb keçdi düşmənin arxasına. Obaoymağın
əli yaba, dəhrə, balta tutanı qoşuldu İsabalıya. Dəli Həsən,
Dəli Çovdar, Sırt Yusif qoşunun önündən, İsabalı camaatla qoşunun
arxasından düşdülər qoşunun canına. Dar ilkindidə Dəli Həsənin
qılıncı dayandı İsabalının qılıncına. Alosman qoşununun öləni öldü,
qalanı keçdi Dəli Həsənin qılıncının altından. Baxdı ki, Bolu bəy
çömələn dəymiş toyuq kimi bürüşüb, Sırt Yusif dedi:
– Can Dəli Həsən! Bu namərdi tapşır mənə. O, mənim atama nə
dağı çəkibsə, mən də ona o dağı çəkəcəm.
– Dəli Həsən dedi:
– İzindədi.
Bayaqdı Sırt Yusif hərlədi sazını, basdı bağrına. Götürdü görək nə
dedi. Tərəfindən ərz eləyək qulluğunuza:

Unutmadım dəvə kimi,
Bolu, mən sənin, mən sənin.
Alaram o şirin canın,
Bolu, mən sənin, mən sənin.

Gizri qılıncım çəkərəm,
Bağrın başını sökərəm,
Tutub qulağın kəsərəm,
Bolu, mən sənin, mən sənin.

Neçələrin atdım oda,
Neçələri getdi goda.
Tökərəm qanın burada,
Bolu, mən sənin, mən sənin.

Ərəsət meydanı quraram,
Bürc-barını uçuraram.
Dana tək boynun buraram,
Bolu, mən sənin, mən sənin.

Ağlar qoydun cavan çağı,
İçirtdin Yusifə ağı,
Çəkərəm sinənə dağı,
Bolu, mən sənin, mən sənin.

Bəli, söz tamam oldu. Sırt Yusif sazla dediyini sözlə də dedi.
Bəli, Sırt Yusif kəsdi Bolu bəyin bir qulağını, soydu ağzının qiyasını,
dedi:
– Bolu bəy! Ağa kərəmsiz, qul xətasız olmaz. Tökdüyündü çıxdı
qarşına.
Əlqərəz, Dəli Həsən dəlilərlə soluğunu dərməkdə olsun, indi alın
xəbəri Giziroğlu Mustafa bəydən. Ustadlar buyurur ki, Giziroğlu qəni-
minin üstünə gedəndə min bir feli-fəndi varmış. Giziroğlu Mustafa bəy,
Bəlli Əhməd bir neçə at mənzili qalmış özlərini verdilər çoban yataqlarına.
Üç-dörd sürünü alıb qatdılar qabaqlarına. Dəlilər dəyişdi libaslarını,
oldular əsl çodar. Bir qədər məsləhət məşvərətdən sonra əl-ayaq
yığışırılanda dəstə-dəstə doluşdular İstanbul bazarlarına. Verdilər
özlərini karvansaralara. Gözlədilər Giziroğlunun haça şeşbərinin işığını.
Əlqərəz, Giziroğlu dəlilərilə İstanbul bazarlarında ramazanlıq
qurbanlığı satmaqda olsunlar, alın xəbəri xotkar Muradın bacısı Mahru
xanımdan. Giziroğlu Mustafa bəylə Mahru xanımın əhd-peyman günü
başa çatmaq üzrə idi. Mahru xanımın gözləri yollarda, qulağı səsdə idi.
Bəli, Mələk dayə də ətəyini çırmayıb düşmüşdü İstanbul bazarlarının
canına. Çarvadar bazarına çatanda gördü ki, qəssab dükanının
qənşərində bir oğlan durub, vallahi elə bil Allah taala xoş saatda çəkib
qələmini onun boy-buxununa, hüsnü camalına. Yemə, içmə tamaşa et
xətti-xalına. Qarı baxdı ki, qəssablar, çodarlar elə hey ondan məsləhət
alır. Mələk qarı fürsəti fövtə vermədi. Yaxınlaşdı cavana, dedi:
– Oğlum! Qurbanlığınız bazarlı olsun.
Giziroğlu dedi:
– İman yiyəsi ol, ana!
Giziroğlu arif adam idi. Baxdı ki, qarı sözlü-sovlu adama oxşayır.
Dedi:
– Keçək karvansarada mənim küməmə. Uşaqlar indi sənə
ramazanlıq üçün ətin yaxşı yerindən gətirərlər.
Əlqərəz, Mələk dayə ilə Giziroğlu getdilər karvansaraya. Oradan,
buradan keçdilər çənə söhbətinə.
Mələk dayə dedi:
– Pay-puşnuz çox olsun, ay oğul! Bayramınız üzünüzə xoşbəxtlik
gətirsin. Muraz mətləbinizə çatasınız. Amma oğlum, incimə! Boy
buxununuzdan, əliaçıqlığınızdan heç İstanbul əhlinə oxşamırsınız?
Giziroğlu dedi:
– Elədi, ana! Biz Qaf adamlarıyıq. Çarvadar babayıq, indi ramazanlıqdır.
Bazarımız da pis deyil.
Mələk dayə baxdı ki, söz mətləb üstə gəldi.
Dedi:
– Can bala! Allah taalanın sizə rəhmi gəlsin. Sizə nə var. Bu gün
burada, sabah Qafdasınız. Yazıq bizim balaların halına. Alosmanda başı
papaqlı qalmayıb. Xotkar hamısını göndərib bacısı Mahru xanımın
ucbatından Qaf ölkəsində Koroğlu ilə Giziroğlunun qırğınına. Yazıq
bacımı da salıb dörd divar arasına. Xotkar Murad fərman verib ki,
Koroğlunun başını gətirən Alosmanın, Giziroğlunun başını gətirən isə
Mahru xanımın sahibidi. Ay oğul, bə deyirlər, onların minbir hoqqası
var. Amma oğul, bu gün Giziroğlunun Mahru xanıma verdiyi vaxt, vədə
tamam olur. Yazıq qız dörd divar arasında hörümçəkdən can diləyir.
Xotkar qızın ağ gününü büküb göy əskiyə. Nə gələn var, nə də gedən.
Giziroğlu baxdı ki, qarı onu yamanca qaralayıb. Qarını sınamaq
üçün dedi:
– İmanına qurban! Xotkar bacısını quş sənməz qala divarı arasında
saxlayır. Buna Giziroğlunun hoqqası neyləsin? O biri tərəfdən də
xotkarın qoşunları kəsib bəndi-bərələri.
Mələk dayə gözünü qıyıb təfərrinclə müsahibinə baxdı, dedi:
– Heyif zəndimə, oğul! O quş sənməz sarayı üç cüt bir tək qocaqoltaq
gözətçi, bir də Qara Pəhləvan gözləyir. Vallahi, yaşımın bu
ixtiyar vaxtında mən gecənin oğlan çağında keşikçiləri yuxuya verib,
xotkar qızını basardım atın tərkinə. Üz qoyardım dağların pənahına.
Nə çoxdu Tanrının sığınacağı. Sonrası Allah kərimdi.
Giziroğlu baxdı ki, daha mıs-mısdan keçib. Dedi:
– İmanına qurban, nənəcan! Zəndin səni aldatmayıb. Uzun söhbət
dananı qurda yedirər. Sənə bir namə yazacam, verərsən Mahru xanıma.
Özün də onunla gözləyərsən gecənin oğlan çağını. Giziroğlu qələmkağız
götürdü. Görək Mahru xanıma nə yazdı, tərəfindən ərz eyləyək qulluğunuza:

Qibləgahım Mahru xanım,
Şükür gəldim, ha gəldim.
Verdiyim ilqar-imana,
Şükür gəldim, ha gəldim.

Qaynayıb, coşub peymanım,
Qurban sənə şirin-canım,
Sən mənim şöhrətim-şanım,
Şükür, gəldim, ha gəldim.

Giziroğlu, yandı, yandı,
İlqar verib nə zamandı,
Vədəmiz bu gün tamamdı,
Şükür, gəldim, ha gəldim.

Bəli, Giziroğlu Mustafa bəy naməni müşəmbələyib verdi Mələk
dayəyə. Deyəcəyini, tapşıracağını da dilcavabı dedi:
– İmanına qurban, nənə! Mahru xanıma deyərsən, gecədən xeyli
keçmiş gözləsin mənim şeşbərimin işığını. Mələk dayə naməni alıb
öpdü, qoydu gözü üstə, dedi:
– Oğul, xeyir-duanız məndən, uğurunuz Tanrı-taaladan.
Əlqərəz, Giziroğlu, Bəlli Əhməd, Adıbəlli, Halaypozan hücumdan
qabaq planını bir də götür-qoy etdilər. Hər kəs dəliləriylə nə iş görəcəyinin
tapşırığını alıb, gözlədilər Giziroğlunun haça şeşbərinin işığını.
Bəli, gecənin oğlan çağında Giziroğlunun işarəsini görən dəlilər ac
qurd kimi bayaqdı Xotkarın keşikçilərini etdilər cəhənnəmə vasil.
Aldılar xotkarla Qara Pəhləvanın başının üstünü. Alt paltarında hər
ikisini çəkdilər Giziroğlunun qabağına. Söz Giziroğlunun sinəsində
tüğyan etdi. Götürdü görək Giziroğlu Mustafa bəy xotkara nə dedi.
Tərəfimizdən ərz eləyək qulluğunuza:

Fərman verib hay salıbsan.
Xotkar Murad, xotkar Murad!
Çox evlərə vay salıbsan,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Hayqırıb qılınc çəkərəm,
Burcu-barını sökərəm,
Yurdunda bostan əkərəm,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Sallam Alosmana talan,
Dilimə gətirməm yalan,
Ağlar qalar elin-oban,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Döyüşümüz ağır olar,
Qoyub qaçan fağır olar,
Boynun buran sağır olar,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Soyuma sən gəda dedin,
Atıb böhtan əda dedin,
Çənlibelə səda dedin,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Məmləkətin qana dönər,
Taxtı-tacın yana dönər,
Keçən günün sana dönər,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Dəlilərə hay vuraram,
Vərəsini tay vuraram,
İndi sənə toy quraram,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Mərd ərənlər eli güdər,
Arsız namərd əli güdər,
Paşaların səndən betər,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Qurdoğluyam, bilir hamı,
Əsil soymu sən də tanı.
Allam səndən şirin canı,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Giziroğlu, gəzər yorğun,
El-obana salar qırğın.
Sönüb sənin şam-çırağın,
Xotkar Murad, xotkar Murad!

Söz tamam oldu. Mahru xanım baxdı ki, Giziroğlunun gözləri
dönüb qan çanağına, dəlilər də çeynəyir bığının ucunu. Mətləbi anladı.
İşi görən Mələk dayə açdı örpəyini, atdı Giziroğlunun ayaqlarına.
Adıbəlli arif adam idi. Örpəyi yerdən götürüb verdi Mələk dayəyə, dedi:
– Can Giziroğlu! Bu tülküləri bağışla Mələk nənənin ağ birçəyinə, at zindana.
Bəli, Halaypozan himə bənd imiş kimi qandalladı xotkarla Qara
Pəhləvanın əl-ayağını. Açdılar zindanı. Zindandakıları etdilər azad.
Qapadılar zindanı xotkarla Qara Pəhləvanın üzünə. Dəlilər bayaqdı
Bəlli Əhmədin işarəsilə yüklədilər xəzinəni qəflə-qatıra.
Əlqərəz, Giziroğlu Mahru xanımı, Mələk dayəni, qəflə-qatırı
tapşırdı Halaypozanla Adıbəlliyə, saldı yola Çənlibelə.
Giziroğlu, Bəlli Əhməd dəlilərlə qaldılar səhərə. Xotkarın xəzinəsinin
olub-qalanını payladılar əlsiz-ayaqsızlara. Giziroğlu Mustafa bəy bir namə də yazıb qoydu xəzinəyə:
– Xotkar Murad! Özü yıxılan ağlamaz. Sən fərman vermişdin ki,
kim mənim qanlı başımı sənə gətirsə, bacın Mahru xanım onundu.
Mən fərmanına əməl etdim. Mahru xanım üçün öz ayağım, öz başımla
hüzuruna gəldim. Fərmanına görə indi bacın mənim halalımdı. Fərmanına
görə kim başımı gətirsə, xəzinənin yarısı onun ənamında idi.
İndi mən xəzinədən payıma düşən ənamı halallıqla götürdüm. Fərmanına
görə başım üçün ramazanlıqda əlsiz-ayaqsızlara əl tutmağı vəd
vermişdin. İndi mən fərmanına əməl edib xəzinənin olan-qalanını
xeyrətlik üçün payladım əlsiz-ayaqsızlara. Səni, Qara Pəhləvanı cəhənnəmə
vasil eləmədim, bağışladım Mələk dayənin, Mahru xanımın,
Çənlibel dəlilərinin hörmətinə. Əgər azıb, bir də yolumun üstünə
çıxsan kəsəcəm qulaqlarını, soyacam ağzının qıyını.
Əlqərəz, Giziroğlu məktubu yazıb qoydu xəzinəyə, Bəlli Əhməd
dəlilərlə üz qoydu Çardaqlı Çənlibelə.
Bəli, nağılçılar dili mübarək, köhlən mənzildə yüyürək olar.
Ustadlar deyir ki, qəflə-qatır Çardaqlı Çənlibelə çatanda Koroğlu qan
qardaşının gəlişi münasibətilə yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi tuncunu,
əbrişim öyəci, erkəci kəsdi Giziroğlu Mustafa bəylə Mahru
xanımın mübarək qədəmlərinə, Nigar xanım əlindəki şərbəti verdi
təzə bəylə gəlinə. Dilədi onlara xeyir-dua. Cəmi Çənlibel xanımları
da durdular əllərində şirin-şərbət dəlilərin pişvazında.
Ustadların söz-sovuna görə, Koroğlu Çənlibeldə Giziroğlu Mustafa
bəylə Mahru xanıma qırx gün, qırx gecə bir toy elədi ki, hələ ruzgarın
gözü cümlə-cahanda belə toy görməmişdi.
Aşıq Cünunla Aşıq Kəngər sazlarını zil-bəm elədilər. Götürdülər
görək Koroğlu ilə Nigar xanımın dilindən duvaqqapma üzərində
Giziroğlu Mustafa bəylə Mahru xanımın şəninə nə dedilər. Tərəflərindən ərz eyləyək qulluğunuza, sizə könül şadlığı.

Aldı Aşıq Cünun:
Giziroğlu, Mahru xanım,
Nigar verdi xeyir-dua.
Çənlinin şöhrəti-şanı,
Nigar verdi xeyir-dua.

Aldı Aşıq Kəngər:
Dəlilərin qan-qardaşı,
İgidlərin yar-yoldaşı,
Çənlibelin o sirdaşı,
Koroğludan xeyir-dua.

Aşıq Cünun:
Cümlə dəlilər anası,
Uğurludu iltiması,
Siz Nigarın cüt balası,
Nigar verdi xeyir-dua.

Aşıq Kəngər:
Hər birimiz oğulluyuq,
Şirin-şəkər noğulluyuq.
Xeyir-şərdə biz quluyuq,
Koroğludan xeyir-dua.

Aşıq Cünun:
Cünun deyər coşa-coşa,
Boy buxununuz bir tamaşa,
Qarıyasız sizi qoşa,
Nigar verdi xeyir-dua.

Aşıq Kəngər:
Aşıq Kəngər məhəbbətlə,
İlqar dilər sədaqətlə,
Ömür sürün təravətlə,
Koroğludan xeyir-dua.