Maral/Dördüncü pərdə
| ←Üçüncü pərdə | Maral. Dördüncü pərdə Müəllif: Hüseyn Cavid |
Səhnə birinci pərdədə olduğu kibi Turxan bəyin evini göstərir. Salonun bağçaya nazir pəncərələrindən bir-ikisi açıq bulunaraq şairanə bir mənzərə ərz edər. Eylül... Gündüz... Pərdəaçıldıqda Humay Cəmil bəylə bərabər salona daxil olur.
C ə m i l bəy. Baq, bir ay əvvəl nerdə idik, şimdi nerdə bulunuyoruz! Barjomda keçirdiyimiz o şətarətli, o dilbər həyatı hiç bir zaman unutmayacağım. Hələ oranın o çəmənli-çiçəkli mənzərələri nə qadar gözəl!..
H u m a y (gülümsəyərək pəncərədən bağçayı göstərir). Allah eşqinə, bağçamızdakı güllərin, çiçəklərin hanki birisinə orada rast gələ biliriz?
C ə m i l bəy. Rica edərim, onu hiç söyləmə! Orada bənim əlimə öylə bir həmişəbahar gülü keçdi ki, inan, hələ mislini görmədim.
H u m a y. Nə? Həmişəbaharmı?
C ə m i l bəy. Əvət...
H u m a y. Pəki, niçin onu bana göstərmədin?
C ə m i l bəy (gülümsəyərək). İştə, ayinəyə baqsan, şimdi də görə bilirsin...
H u m a y (gözlərini süzərək). Yenə şairliyin tutdumu? Haydı, gəl, bağçaya enəlim də, bir az gəzinəlim.
C ə m i l bəy. Haydı, enəlim... (Qol-qola verib sol qapıdan çıqarlar.
T u r x a n b ə y eyni qapıdan içəri girər. Qızğın və düşüncəli bir halda beş-on adım gəzinir. Şimdi artıq saqalı tıraş edilməmişdir).
N a z l ı (sağ qapıdan daxil olur, onun halına diqqət edincə, təlaşla). Aman, əfəndim, bu gün sizdə başqa hallar görüyorum. Allah etməsin! Yenə bir şeymi olmuş?
T u r x a n bəy (hiddətli). Daha nə olacaq! Cəmili məktəbə verdiyim gün, kaş ki, boynum qırılaydı... Bədbaxt! Gül kibi milyonçu qızı burda qoydu da, gör, getdi nə buldu?! Arsızlığı, divanəliyi para ilə satın almaq, İştə buna derlər. Hələ Humay!.. Hələ Humay! Aman, yarəbbi!.. Nədir o açıq-saçıq hallar?!.
N a z l ı . Yaradana qurban olayım... Kiminə saleh evlad verir, sevindirir, kiminə
də Cəmil kibi ağıllı bir dəli kəramət edər. Nə etməli? Bunlar həpsi Allah işidir, bəyim!..
T u r x a n bəy (acı-acı gülərək). Əvət, Allah işidir! (Ciddi). Bən qomşuya gediyorum, soracaq olurlarsa, dersin ki, bu saət gəlir... (Sol qapıdan çıqar).
N a z l ı . Baş üstünə, əfəndim...
Maral (gələrək). Dəf’ oldumu?
N a z l ı . Əvət, getdi...
M a r a l (Turxan bəyin çıqdığı qapıya yaqlaşaraq). Get-get, Allahın iki ayaqlı bəlası!.. Get ki, gözlərim o bürüşmüş, murdar yüzünü görməsin!.. Qulaqlarım o gönül bulandırıcı səsini eşitməsin (Qapıyı qapar). Ilahi!.. Bən nə günah işlədim ki, böylə
işgəncələr içində məhv olub gedəyim!.. (Pəncərədən bağçaya baqaraq sinirli və mütəəssir). Ah, bəxtiyar Humay!
N a z l ı . Yaradana qurban olayım!.. Kimini ağladır, kimini güldürür. Bayram (dışarıdan bağırır). Nazlı bacı! Ay Nazlı bacı!..
N a z l ı (Marala). Səbirli ol, qızım, əlimizdən nə gəlir?! (Sağ qapıdan çıqar.) Maral (məndilini çıqarıb göz yaşını silmək istərkən bir rəsim düşər, dərhal yerdən alıb həsrətlə baqar, halı dəyişərək). Ah, Arslan! Sevgili Arslan! (Öpərək). Bir daha
səni görsəydim, ölməzdim. Əvət, hiç olmasa sənin qollarının arasında ölsəydim, yenə məs’ud olurdum.
B a y r a m (daxil olaraq, məhrəmanə). Xanım, Arslan bəy gəlmiş...
Ma r a l . Pəki, nə diyor.
B a y r a m. Diyor ki, artıq hər şey hazır... Marala söylə ki, vaqtı qeyb etməsin, şimdi fayton gələcək...
Ma r a l . Ah, pək gözəl... Fəqət saqın, kimsə duymasın! (Bayramın əlinə dörd-beş altın sıqışdıraraq). Al, İştə bunları da evinizə göndərirsin.
B a y r a m. Təşəkkür edərim.
Ma r a l . Bən şimdi kəndi odama gedirim, fayton gəldiyi kibi xəbər verərsin.
B a y r a m. Baş üstünə, xanım...
Maral (sağ qapıdan çıqaraq). Ah, şu bayquş yuvasından bir qurtula bilsəydim...
Humay ilə Cəmil əllərində birər çiçək dəməti olaraq sol qapıdan girərlər. Bu sırada eşik qapı çalınır.
C ə m i l bəy. Bayram, gör qapıyı çalan kimdir? Nadir bəy olsa gəlib söylərsin.
B a y r a m (dışarı fırlayaraq). Pəki, əfəndim!
H u m a y (Cəmil bəyə). Haydı, gedəlim, bu günkü qəzetəyə bir göz gəzdirəlim, baqalım nə var, nə yoq...
C ə m i l bəy. Nə olacaq! Hər günkü saçma, hər günkü fəlakət!.. İştə hər tərəfdə haq naminə bir haqsızlıqdır gediyor... (Sağ qapıdan çıqarlar.
Bu sırada T u r x a n b ə y , N a d i r b ə y , Bayram sol qapıdan daxil olurlar).
T u r x a n bəy (Bayrama). Cəmil nerdə?
B a y r a m. Odasındadır, əfəndim.
T u r x a n b ə y. Yalnızmı?
B a y r a m. Xayır, Humay xanım da yanında.
T u r x a n b ə y. Ona şübhəmi var!.. Hiç o, Humaydan ayrılırmı? (Qızğın və sinirli). Canım, bu qız bir bəla olub da başımıza keçdi; artıq onun əlindən çarsuya, bazara çıqamıyoruz. Nerəyə getsən, xalqın ağzında “Cəmil-Humay” sözündən başqa bir laqırtı yoq. Eşik qapı təkrar çalınır, Bayram çıqar.
Na d i r b ə y . Fəqət avam camaatın hər sözünə qulaq verilirmi, ya?
T u r x a n bəy (hiddətli). Pək ə’la, avam camaata qulaq vermədik, lakin bu qızın yüzü-gözü açıq gəzməsinə nə dersin?
Na d i r b ə y . Zatən o, ta çocuqluqdan bəri açıq və sərbəst olaraq böyümüşdür.
T u r x a n b ə y. Pəki, bu hərəkət şəriətə müvafiqmi ya?
Na d i r b ə y . Əlbəttə, ona şübhəmi var?..
T u r x a n bəy (acı qəhqəhə ilə). Yanılıyorsun, əzizim, yanılıyorsun...
Na d i r b ə y . Bilməm!.. Fəqət bəncə: şəriət insanların nicat və səadəti için yapılmış bir qanundur. Xalqı təhlikəli uçurumlara yuvarlayan bir qanun isə pək çürük və mə’nasız bir əfsanə deməkdir. Bir də nə islam şüarı, nə türklük səciyyəsi qadınlara “örtün!” deyə, əsla məcbur etməz və bu hal yalnız e’tiyaddan doğma bir məhkumiyyətdir ki, o da er-gec zail olar.
T u r x a n b ə y. Pək gözəl, bu şəhirdə Humaydan başqa qız-gəlin yoqmu ya?
N a d i r b ə y (mütəbəssim). Dedim ya... bir az sonra həpsini Humaya arqadaş bulursunuz...
T u r x a n b ə y. Nə demək istiyorsun, Nadir?! Sən dəmi şaşırdın?
Na d i r b ə y . Doğrusu, dağ keçisi kibi vəhşi böyümüş bir qadına deyəcək yoq... Lakin sağlam bir tərbiyəyə, sarsılmaz bir əxlaqa malik olan xanımların açıq gəzməsində hiç bir məhzur görəmiyorum. Bununla bərabər əcnəbilərdə olan mə’nasız sərbəstliyə də əsla tərəfdar deyilim. Hələ onun-bunun qoltuğunda rəqs edən, hər rast gəldiyi adamla qol-qola gəzən bir xanım, bəncə qadınlıq namına böyük bir ləkədir.
T u r x a n b ə y. Aldanıyorsun, Nadir, aldanıyorsun! Ah, qadınlara hürriyyət ha!? (Acı qəhqəhədən sonra, ciddi və həyəcanlı). Nadir! Nadir! Quyruqlu yıldızlar uğradığı yerləri nasıl zəhərlərsə, nasıl yaqıb-yıqarsa, əmin ol ki, sərbəst qadınlar da eyni rolu oynayacaq, eyni fəsadı törədəcəkdir.
Na d i r b ə y . Fəqət eyicə düşünülürsə, tərbiyəli qadınların törətdikləri fəsad, yaratdıqları fəzilətə nisbətlə hiç dərəcəsindədir.
T u r x a n bəy (istehzalı qəhqəhələrlə). Öyləmi?.. Öyləmi?!
Na d i r b ə y . Öylə ya... Tariximizin ən şanlı qəhrəmanlarını, ən böyük dahilərini vücuda gətirən, əcəba qadınlar deyil də kimlərdir!?
T u r x a n b ə y. Əfsus ki, dünyanın ən böyük qəhrəmanları yenə onların lətif vəyumşaq əllərilə məhv olub getmişlər...
Na d i r b ə y . Lakin bir qaç istisna, hiç bir əhəmiyyəti haiz olamaz...
T u r x a n b ə y . Bən onu-bunu bilməm. Ancaq şimdiyə qadar nerdə bir fəlakət, nerdə bir cinayət eşitdimsə, orda mütləq bir qadın parmağı olduğunu gördüm. Nadir bəy (qəhqəhə ilə). Doğrusu, fəna mühakimə deyil! Nədənsə qadınlardakı mə’sumanə və mələkanə xislətlər, onların bəşəriyyətə verdiyi ülviyyət və səadətlər, bir dürlü nəzərinizi cəlb edəmiyor da, daima əksini görüyorsunuz, öylə görmək istiyorsunuz...
Q a z ı (başında qocaman bir sarıq, burnunun ucunda pək əski və böyücük bir gözlük olduğu halda, Bayramla bərabər daxil olaraq). Əssəlamu əleyküm... (Turxan bəylə Nadir bəy yerindən qalqaraq “əleyküm-əssəlam” – deyə salamlaşırlar).
T u r x a n b ə y. Buyurun, qazı əfəndi, buyurun, baqalım... (Bayrama). Çapuq bir nargilə hazırla!
Bayram tez çıqar.
Qa z ı . Xayır, zəhmət etməyiniz! (Ara-sıra düşmək üzrə olan gözlüyünü əli ilə tutaraq düşməsinə mane olur).
T u r x a n b ə y. Pəki, biz bu gəlib-getməkdən nə anladıq?
Qa z ı . Fəqət şər’i bir məsələ için gəldim. Yoqsa oturacaq deyilim.
T u r x a n b ə y. Nasıl məsələ? Xeyir ola!? Qazı (acı-acı gülərək, heyrətlə). Doğrusu, bu arifanə təcahülünüz pək mə’nidardır!
T u r x a n b ə y. Əfv edərsiniz, sözünüzdən hiç bir mə’na çıqaramıyorum.
Qa z ı . Sübhanallah!.. Şəhirdə bütün ünas-zükur, müslim, qeyrimüslim hər kəsin bildiyi bir işi, siz niçin bilmiyəsiniz?!
T u r x a n b ə y. Nasıl, əfəndim? Nə imiş, əcəba?
Q a z ı (qafasını oynataraq). Təəssüf olunur!.. Təəssüf olunur. Turxan bəy əfəndi!.. Atadan-babadan sizin namuslu, heysiyyətli bir xanədən olduğunuzu bütün vilayət bilir, lakin... lakin çoq təəssüf olunur ki, böylə şərəfli bir xanədanı siz ləkələmək
istiyorsunuz!
Turxan bəy (sinirli). Rica edərim, hər nə söyləmək istiyorsun, qısa və açıq söylə!
Qazı (birdən-birə bağıraraq). Nə söyləyim ki, xalqın arasına yeni bid’ət qoyursunuz... Gəlinin islam qızı olduğu halda bir xıristiyandan seçilmiyor (Qayət sinirli). Ah... Ah!.. Müsəlmanlıq böylə gedərsə, çoq sürməz ki, ev-eşiyimiz Lut şəhri
kibi yerin dibinə keçər!
N a d i r b ə y . Əfv edərsiniz, qazı əfəndi!.. Əvvəla, bu, vicdani bir məsələdir. Saniyən, bunu siz bid’ət bildiyiniz halda ən böyük üləma tamamilə şəriətə müvafiq görüyor.
Q a z ı . Kim? Üləmamı?.. (Zəhrxəndə ilə). Bir taqım şəriət xainləri üləma sırasınamı keçdi?.. Yoqsa sizin kibi sərsəmlərə alət olmuşlar da, onunçünmü?!
N a d i r b ə y . Zənn edərsəm həddini çoq təcavüz ediyorsun, bu dərəcə tərbiyəsizliyin lüzumu yoq...
Q a z ı (hiddətlə yerindən qalqaraq). Banamı? Ah, artıq banamı tərbiyəsiz diyorsun?
N a d i r bəy (kəskin). Əvət, söylədiklərinə diqqət etsən, nə dərəcədə ağzı bozuq bir səfil olduğunu anlarsın!..
T u r x a n b ə y. Nadir! Rica edərim, artıq yetişir...
Q a z ı (çılğın bir halda bağıraraq). Bir alimə bu dərəcə bihörmətlik ha?..
Nadir bəy (qəhqəhə ilə gülərək). Alimləri təhqir ediyorsun...
Qa z ı . Ah, sapqınlar!.. Azğınlar!.. Şəriət xaini məl’unlar! (Qapıyı şiddətlə qapayıb çıqar).
T u r x a n b ə y . Xayır, xayır, onda hiç bir qəbahət yoq... Bütün bu rəzalətləri törədən bənim o heysiyyətsiz, şərəfsiz oğlumdur (Hiddətli və sinirli bir halda bağıraraq). Ah, Cəmil, Cəmil! Allah sana xoş gün göstərməsin...
C ə m i l bəy (şaşırmış bir halda daxil olaraq). Yenə nə var? Nə olmuş?..
T u r x a n b ə y. Daha nə olacaq!.. Daha nə olsun ki, dost-düşman içində bizi yerlərə soqdun!
C ə m i l bəy. Bənmi!
T u r x a n bəy (nifrətlə). Allahını sevərsən, söylətmə bəni!..
C ə m i l bəy. Əgər bənim bu şəhirdə oturmam sizi sıqıyorsa, dəf’ olub getməyə hazırım.
Na d i r b ə y . Bu sözlərin nə lüzumu var, canım!
T u r x a n bəy (Cəmilə). Uzun laf istəməm, bir həftəyə qadar ya o qız bu şəhirdən çıqmalıdır, ya bən...
C ə m i l bəy (darğın). Xayır, bir həftə pək uzaq... Bu saət!.. Əvət, bu saət qulluğundan mürəxxəs ola biliriz.
T u r x a n b ə y. Buyurun!.. Buyurun! Uğurlar olsun!
Cəmil çıqmaq istər.
N a d i r b ə y (yaqalayaraq). Nə yapıyorsun, Cəmil! Divanəmisin?
C ə m i l bəy. Yetişir, Nadir, artıq yetişir...
N a d i r bəy (israr ilə). Allah eşqinə, çocuqluğu bıraq!
C ə m i l bəy. Əmin olunuz ki, bütün dünya bəni bu fikrimdən vaz keçirəməz.
T u r x a n bəy (acı-acı gülərək, Cəmilə). Gerçəkdən gediyorsun ha!?
C ə m i l bəy (küskün və sinirli). Əvət, gediyorum, babacığım! Sağlıqda qalınız!..
(Sağ qapıdan çıqar).
N a d i r bəy (Turxan bəyə). Canım, sözü bir az mülayim söyləsəniz, olmazmı ya?..
T u r x a n bəy (qızğın). Nadir! Nadir! Artıq bən Cəmil adında evlad tanımıyorum, zərər yoq, dəf’ olub getsin!.. Baba sözündən çıqmaq nə olduğunu iştə sonra anlar!..
B a y r a m (sol qapıdan tez içəri girib Turxan bəyə). Əfəndim, şəhir hakimi polis göndərmiş, sizi əcələ istiyor.
T u r x a n b ə y. Pəki, baqalım bu nə diyor? (Baqıb dışarı çıqar. Bayram da arqasınca gedər. Nadir bəy sinirli və düşüncəli bir halda odada bir aşağı, bir yuqarı gəzinib durur. Bu sırada sağ qapı nazikanə vurulur).
N a d i r b ə y . Kim o?
H u m a y (bənzi uçmuş bir halda daxil olaraq). Nadir! Cəmil sizi görmək istiyor, bən də Turxan bəyi vida etməyə gəldim...
N a d i r b ə y (şaşqın). Allah, Allah... Nə münasibətsiz hallar! (Qayət qızğın və sinirli). Xocalarımız şöylə! Ixtiyarlarımız böylə!.. Gənclərimiz öylə!.. Insan düşündükcə qafası dönüyor... Hər tərəfə baqsan ya ifratdır, ya təfrit. Kimsə kimsəyi anlamıyor!.. Kimsə kimsəyi dinləmiyor!.. Nə vəhşilər kibi vəhşiyiz, nə mədənilər kibi mədəni!..
Humay (məhzunanə). Əvət, pək doğru, əfəndim!.. Lakin nə yapmalı!? (Sağ qapıdan çıqarlar).
M a r a l incə, nimşəffaf bir şal örtünmüş olduğu halda N a z l ı ilə bərabər daxil olur.
Böyük bir iztirab içində bir şey arar kibi baqınıb durur.
N a z l ı (təlaş ilə). Yenə gözümə pək pərişan görünüyorsun? Nə var? Nə olmuş! Bət-bənizin niçin öylə uçmuş?
Ma r a l . Bayram nerdə?
N a z l ı . Nə yapacaqsın?
M a r a l (müztərib). Ah!
N a z l ı . Maral! Səndə bir xəbər var, fəqət bəndən gizliyorsun... Hər dərdinə şərik olduğumu bildiyin halda, niçin yürəyini bana açmıyorsun?
Ma r a l . Of, hər dəqiqə yaqıcı xülyalar, vərəmli xəyallar beynimə hücum edib duruyor, nə söyləyəcəyimi kəndim də bilmiyorum.
N a z l ı . Söylə, yavrum, söylə!.. Sənin yolunda əlimdən gələni əsirgəməm. Söylə, hiç çəkinmə!..
M a r a l (Nazlının qollarına sarılaraq, məhzunanə). Gediyorum, Nazlı bacı, getmək istiyorum.
N a z l ı (heyrətlə). Nerəyə?
M a r a l (məhcub). Ah... Arslan bəyə söz verdim, könül verdim...
N a z l ı (şaşqın). Nasıl?! Qoşulub qaçmaqmı?
M a r a l (titrək səslə). Əvət.
N a z l ı (mülayimətlə). Maral! Maral!.. Həyat beş günlükdür, fəqət namu...s! Namus əbədidir!
Maral (mütəəssir). Of, aman, yarəbbi!
N a z l ı (kəskin). Maral! Yavrum! Allahın əmri... Peyğəmbərin şəriəti... ayaqlar altına alınmaz, qızım! Anlayormusun? Hələ bunu cəllad sifətli Turxan bəy duyarsa, inan ki, səni əsla sağ bıraqmaz!
M a r a l (sinirli). Ah, şimdiyə qadar öylə bir nəzakətdə bulunsaydı, daha məmnun olurdum!
N a z l ı . Uf, yavrum!
Ma r a l . Söylə, Allah için söylə! Əcəba xain bir cəllad əlində qəhr olmaq, şəriətə itaətmi deməkdir?
N a z l ı . Qızım, bir düşün!.. Kimsəsiz anan, o zavallı qadın ayaqda duracaq halı yoq ikən, şimdi böylə dəhşətli bir xəbər duyarsa, gör nə olur?!
Ma r a l . Artıq təhəmmülüm qalmadı. Yetər! Ah, daha söyləmə!
(Bu sırada “Nazlı! Ay Nazlı” deyə Cəmil bəyin səsi eşidilir).
N a z l ı . Şimdicik gəliyorum, elmasım, məraq etmə! Allah kərimdir (Sağ qapıdan çıqar).
Ma r a l . Allah kərimdir! (Mə’yus bir halda düşünür).
Bayram (sol qapıdan içəri girər). Xanım, Arslan bəy gəldi, sizi bəkliyor.
Ma r a l . Söylə ki, kefim yoq, bu gün gedəməm.
B a y r a m (düşünür).
Ma r a l . Haydı, get!.. Get, söylə! Həm də içəri gəlmək istəsə, saqın, bıraqma!
B a y r a m. Hiç bu mümkünmü ya!.. Şimdicə getmək için söz vermədinmi?
M a r a l (hiddətli). Sana nə söylərlərsə, ona baq!
B a y r a m. Pəki... (Çıqar).
Maral (şaşqın və sərsəm bir halda). Ah, aman yarəbbi! Hər iki tərəfim təhlikəli uçurum... Burada qalsam Turxan bəyin murdar nəfəsi, qoşulub qaçsam namus, iffət məsələsi bəni bitirəcək, bəni məhv edəcəkdir.
A r s l a n b ə y sol qapıdan əcələ içəri girər, Maral ürkərək bir tərəfə çəkilir.
A r s l a n b ə y . Maral!
Ma r a l . Ah, Arslan! (Bir az daha çəkilir).
A r s l a n b ə y . Maral! Bu nə kefsizlikdir?
M a r a l . Hiç, Arslan! Hiç..
A r s l a n b ə y (Maralın əllərini yaqalayaraq). Öylə isə niçin duruyorsun? Haydı, gedəlim.
M a r a l . Xayır, xayır, Arslan, daha gedəmiyəcəyim. Artıq bundan sonra...
A r s l a n b ə y . Aman, nə demək istiyorsun?!
M a r a l . Əvət, artıq bundan sonra bəni unut!.. Bu çarəsiz bədbaxtı unut!
A r s l a n b ə y . Maral, Maral!.. Ah, nələr eşidiyorum!?
Maral (müztərib). Aman, yarəbbi!
A r s l a n b ə y . Maral!?
Bu halda Turxan bəy gəlir, onları böylə görüncə şaşırıb durur.
M a r a l . Ah, Arslan!.. Arslan!..
Turxan bəy (dərhal revolverini çıqarır. Maralın sözünü kəsərək acı qəhqəhə ilə).
Ya!.. Səndəki vəfa bu imiş ha!?
M a r a l (məzlumanə). Aman, bəyim!
T u r x a n b ə y . Uzun söz lazım deyil... Al, İştə bu sənin... (Revolver patlar, Maral – “Ah” deyə düşü verir. Sonra Arslan bəyi nişanlayaraq). Bu da... (Revolver açılmaz).
A r s l a n b ə y (hücum edərək). Ah, namərd! Alçaq! O, mələk kibi mə’sumdur (Haman xəncər ilə Turxan bəyi göksündən yaralar və dışarı fırlar).
T u r x a n b ə y. Xain!.. Vicdansız!..
(Deyə Arslanı izlər)
Maral (həzin və yaralı bir səslə). Uf... (Sofada bir-iki qurşun daha patlar).
Humay (təlaş ilə daxil olaraq). Eyvah, bu nə fəlakət!.. (Maralı qucaqlayaraq). Maral!.. Maral!..
Maral (məhzun və acı təbəssümlə). Ah, Humay! Sənmisin?..
Humay. Sevgili Maral, hanki cəllad sana qıydı?
Ma r a l . Hiç sorma!..
Nadirlə Cəmil gəlir, mənzəreyi-faciəyi görüncə “ah” – deyə dona qalırlar. Eyni zamanda Turxan bəy də göksünü sağ əli ilə tutmuş olduğu halda geri dönər. Şaşqın və nadim bir cəllad tevri ilə baqıb durur.
Ma r a l . Humay!.. Əlvida!.. Ah, bəndən anama... salam! Unutma!.. Uf!.. Əl...vida!.. (Təslimi-ruh edər).
H u m a y (yaralı bir fəryad ilə). Ah, Maral!.. Maral!.. Maral!..
(Deyə öpüb bağrına basar və şiddətli hıçqırıqlar içində boğulub düşər).
Lakin Humay ilə Maralın son sözləri dəvam etdiyi sırada Nadirlə Cəmilin sabit və əzici nəzərləri daima yuqarıdan aşağıya olaraq Turxan bəy üzərinə dikili qalır.